THE GREEKS AND GREEK LOVE
Συγγραφέας: James Davidson
Εκδόσεις Weidenfeld & Nicholson
Σελίδες: 634
Τιμή: 43€
Το ογκωδέστατο βιβλίο Τhe Greeks and Greek Love (Οι αρχαίοι Έλληνες και ο ομοφυλόφιλος έρως) εκδόθηκε πρόσφατα στη Βρετανία και έρχεται να αγχώσει πάλι τους τηλεφιλόλογους.
Στόχος του συγγραφέα Τζέιμς Ντέιβιντσον, αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Warwick, είναι να προχωρήσει σε «μια ριζοσπαστική εκ νέου αποτίμηση της ομοφυλοφιλίας στην αρχαία Ελλάδα».
Το βιβλίο έχει πάρει αρκετά θερμές κριτικές, αντιμετωπίζεται ως σημαντική παρέμβαση στη σχετική βιβλιογραφία, και τα βασικά επιχειρήματά του θα απασχολήσουν τη φιλολογική κριτική για καιρό.
Ήταν ή δεν ήταν τελικά οι αρχαίοι Έλληνες γκέι; Ήταν πολύ λιγότερο από ό,τι θα τους ήθελε ο μέσος γκέι του Σαν Φρανσίσκο, και πολύ περισσότερο από ό,τι θα τους ήθελε ο μέσος Άδωνις Γεωργιάδης.
Ουσιαστικά, όλο το βιβλίο του Ντέιβιντσον μπορεί να διαβαστεί ως μια καλή απόδειξη του πόσο ανεδαφικό είναι αυτό το «ήταν ή δεν ήταν». Πρώτα απ΄ όλα, λέει, δεν είναι εύκολο να περιγραφεί ενιαία άποψη περί ομοφυλοφιλίας στην αρχαία Ελλάδα. Δεν είναι το ίδιο η Λέσβος της Σαπφούς, η Αθήνα του Σωκράτη, ο θηβαϊκός Ιερός Λόχος και η μακεδονική αυλή.
Το σύγχρονο στερεότυπο του «αρχαιοελληνικού έρωτα», μπορεί μεν να βασίζεται στο Συμπόσιο και άλλους διαλόγους του Πλάτωνα, ακόμα όμως και στη στενή κλασική εποχή υπάρχουν μεγάλες διαφορές στο πώς το θέμα αντιμετωπίζεται από διαφορετικούς συγγραφείς (ή ακόμα και στον ίδιο συγγραφέα: ο Πλάτωνας στους Νόμους φαίνεται ήδη να έχει αφήσει πίσω του τις ιδέες του Συμποσίου).
Υπάρχουν επίσης διαφορές στο τι συμβαίνει σε διαφορετικές περιοχές, στη Σπάρτη, την Αθήνα και την Κρήτη. Τις τοπικές αυτές διαφορές μάλιστα οι αρχαίοι συγγραφείς συζητούν, συχνά με ξενοφοβικά επιχειρήματα (τύπου «το δικό μας είναι καλαισθησία, των άλλων είναι απλώς ανήθικο») που θυμίζουν τους σημερινούς τηλεφιλόλογους.
Το δεύτερο επιχείρημα του Ντέιβιντσον είναι ότι πρέπει να ξεφύγουμε από τη φιλολογική «σοδομανία» των τελευταίων δεκαετιών, δηλαδή τη μανία να βλέπουμε τη σεξουαλική πράξη πίσω από κάθε αναφορά των αρχαίων συγγραφέων σε «εραστή και ερωμένο». Αντίθετα, σε αυτό το κλασικό μοντέλο πρέπει να δούμε μία σειρά από αγαπητικές σχέσεις που συχνά δεν καταλήγουν σε σεξουαλική επαφή. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν και σεξουαλικά «ολοκληρωμένες» επαφές. Λέει ο συγγραφέας: «
Ας το ξεκαθαρίσω: δεν έχω συναντήσει κανέναν, εκτός Ελλάδος, που να πιστεύει ότι οι αρχαίοι Έλληνες απλώς κρατιόντουσαν χεράκι χεράκι και τίποτα άλλο». Ωστόσο, σημειώνει, δεν πρέπει να θεωρούμε ότι η σεξουαλική πράξη ήταν αυτοσκοπός.
Το τελευταίο επιχείρημα είναι άμεσα συνδεδεμένο με τα προηγούμενα: αν δούμε την αρχαιοελληνική ομοφυλοφιλία στην ιστορική πολυπλοκότητα, αντιφατικότητα και πολυμορφία της, μόνο τότε θα μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε και τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε ως θεσμός στην κοινωνία, την οργάνωση της πολιτικής, τον στρατό. Τότε θα επανεκτιμήσουμε και τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικές ερωτικές πρακτικές απεικονίστηκαν στην τέχνη, συζητήθηκαν στη φιλοσοφία και τη ρητορική, αναπαράχθηκαν παραδειγματικά στους αρχαιοελληνικούς μύθους.
Το βιβλίο του Davidson αντιπαρατίθεται έντονα στο κλασικό Greek Ηomosexuality (1978) του φημισμένου φιλολόγου J.Κ. Dover. Το βιβλίο εκείνο επέβαλε την άποψη ότι η ομοφυλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα είχε να κάνει με ένα σύστημα ηλικιακής τάξης και κοινωνικής επιβολής και άρα, βασιζόταν στην ιδιότυπη -χρονικά προσδιορισμένη και κοινωνικά υπερκαθορισμένη- σχέση εραστή/ερωμένου. Όχι ερωτισμός, απλώς σεξουαλική πράξη· όχι σεξουαλικότητα, απλώς διαπαιδαγώγηση.
Ο δεύτερος τόμος της Ιστορίας της Σεξουαλικότητας του Μισέλ Φουκώ στηρίχθηκε αρκετά στο έργο του Dover, για να υποστηρίξει ότι η χρήση των ηδονών στην αρχαία Ελλάδα εντασσόταν στο παιχνίδι εξουσίας και κοινωνικών σχέσεων (σε αντίθεση με την ηδονή στον χριστιανικό κόσμο, που συνδέεται με την υπέρβαση και την παρανομία). Ο Davidson επιμένει στον ερωτισμό των σχέσεων αυτών και ασκεί σκληρή κριτική και στα δύο βιβλία, πειστικά όμως μόνο στο πρώτο, καθώς το σχήμα του Φουκώ φαίνεται πως ενδυναμώνεται παρά υπονομεύεται από την ανάλυσή του. Ουσιαστικά τα επιχειρήματά του μοιάζει να ξαναγυρίζουν σε παλαιότερες απόψεις, κυρίως διαμορφωμένες τον 19ο αιώνα, μεταξύ των άλλων και από το βιβλίο του βικτωριανού John Αddington Symonds Α Ρroblem in Greek Εthics (1883), από το οποίο και καθιερώθηκε ο όρος Greek Love.
Ξεχνάμε συχνά πόσο τα ζητήματα της σεξουαλικότητας είναι πλεγμένα με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε όχι μόνο τον εαυτό μας αλλά και τη θέση μας στον κόσμο. Παράδειγμα: ο ιερός πανικός, μήπως ο Όλιβερ Στόουν βγάλει τον Μεγαλέξαντρο γκέι, που είχε πιάσει προ ετών από τηλεπαρουσιάστριες μέχρι Βαγγέλη Βενιζέλο.
Όπως η νεοελληνική παραδοσιακή ταυτότητα δυσφορεί με την ιδέα μιας αρχαίας Ελλάδας που της φαίνεται να μοιάζει με γκέι Ντίσνεϊλαντ, έτσι και η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη γκέι ταυτότητα βασίζεται συχνά σε μια υπεραπλουστευμένη υιοθέτηση των αρχαίων Ελλήνων ως ένδοξων προγόνων. Και οι δύο τακτικές γίνονται ιστορικά κατανοητές μόνο εφόσον τις τοποθετήσουμε στα συμφραζόμενα και δούμε τα όριά τους. Νέες μελέτες που δείχνουν πόσο πολύπλοκα ήταν τα αρχαιοελληνικά συστήματα σεξουαλικότητας, δείχνουν επίσης και πόσο ιδεολογικά προκαθορισμένες είναι και οι σύγχρονες απόψεις γι΄ αυτά, θετικές ή αρνητικές.
Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ 16/02/2008