Διαδρομές με θεατές... άγρια άλογα, μέσα σε καταπράσινα δάση, δίπλα σε ποτάμια ή ανάμεσα σε μικρά αλλά εντυπωσιακά χωριά με στενούς δρόμους. Μυρωδιές από δέντρα, λουλούδια ή τζάκια και μουσική από τα κελαηδίσματα των σπάνιων φτερωτών κατοίκων του νομού. Στην Ξάνθη η μηχανή του αυτοκινήτου δεν κρυώνει ποτέ.
Διαδρομή 1: Παρατηρητήριο Νέστου-Κρωμνικό-Λιβερά-Σταυρούπολη
Αφού απολαύσετε τους μαιάνδρους του Νέστου από ψηλά, μπορείτε να αρχίσετε την περιήγηση στα παραποτάμια πετρόχτιστα χωριά (Κρωμνικό-Λιβερά) που δεν κατοικούνται.
Εγκαταλείφθηκαν από τους ανθρώπους όχι όμως και από τα άγρια άλογα, τα οποία συνήθως κινούνται εδώ σε μικρά κοπάδια των 15 έως 20 αλόγων και με λίγη καλή τύχη θα τα δείτε από πολύ κοντά.
Η διαδρομή είναι χωμάτινη (με μεγάλες πέτρες σε σημεία της) και αρχίζει από το Παρατηρητήριο του Νέστου ακολουθώντας τις πινακίδες της Δασικής Υπηρεσίας.
Περίπου στα 5,3 χλμ. δίπλα σε ένα μικρό καταπράσινο οροπέδιο βρίσκονται τα ερείπια του χωριού Κρωμνικό με την πρόσφατα ανακατασκευασμένη εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα. Στο οροπέδιο κατεβαίνουν αρκετές φορές τα άγρια άλογα της περιοχής.
Αμέσως μετά το Κρωμνικό ο δρόμος είναι στρωμένος με χαλίκι, ενώ στην άκρη του έχει και προστατευτικές μπάρες.
Ύστερα από περίπου 4 χλμ. συναντάτε τη διακλάδωση που οδηγεί στα Λιβερά και τα Κάτω Λιβερά (1 και 3 χλμ. αντίστοιχα από αυτό το σημείο).
Στα δύο χωριά, που είναι γεμάτα παλιά πηγάδια, έμεναν παλαιότερα περίπου 500 κάτοικοι αλλά σήμερα παραμένουν ελάχιστοι.
Συνεχίζοντας την πορεία σας ευθεία, ύστερα από 2 χλμ., συναντάτε ένα κιόσκι. Βρίσκεστε στην αποικία των αρπακτικών: θαλασσαετοί, ασπροπάρηδες και όρνια είναι τα είδη που συναντώνται στην περιοχή κι εδώ είναι η ταΐστρα τους!
Οδηγώντας άλλα 200 μέτρα μπαίνετε στον ασφαλτόδρομο προς Κομνηνά και Σταυρούπολη (η διαδρομή από τα Κομνηνά ώς το Παρατηρητήριο του Νέστου ασφαλτοστρώνεται, οπότε αν θέλετε να προλάβετε τα άγρια άλογα να κυκλοφορούν ελεύθερα στους δρόμους, σπεύσατε).
Διαδρομή 2: Ξάνθη-Σμύνθη-Ωραίο
Με αφετηρία το παλιό ρολόι της Ξάνθης ξεκινάτε ακολουθώντας τις πινακίδες που οδηγούν στη Σταυρούπολη.
Σχεδόν 1 χλμ. έξω από την πόλη, δίπλα στο καταπράσινο αλσύλλιο βρίσκεται το καλύτερο σημείο θέας στην παλαιά και καινούργια πόλη της Ξάνθης. Στο 4ο χλμ. συναντάτε το πρώτο μεγάλο πέτρινο γεφύρι του Κόσυνθου.
Γεφύρια θα δείτε στο 5ο και 6ο χλμ., τα οποία κατασκευάστηκαν από τα μπουλούκια μαστόρων της Ηπείρου που επισκέπτονταν την Ξάνθη την περίοδο της οικονομικής άνθησής της.
Περίπου 1,5 χλμ. μετά το γεφύρι που οδηγεί στο Πίλημα είναι η διακλάδωση προς τα Πομακοχώρια κι ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής γίνεται δίπλα στο ποτάμι.
Σύντομα φθάνετε στη Σμύνθη (11 χλμ. από την Ξάνθη), ένα μικρό χωριό 363 κατοίκων αλλά πρωτεύουσα του νεοσύστατου Δήμου Μύκης, και σχεδόν 800 μ. έξω από αυτή συναντάτε τη διακλάδωση που οδηγεί στο Ωραίο.
Σε διάφορα σημεία του δρόμου υπάρχουν βρύσες-τάματα των μουσουλμάνων για ανθρώπους που έχουν χάσει.
Τα ποτήρια που έχουν αφήσει είναι για να πίνουν οι περαστικοί σε ανάμνηση των νεκρών.
Ο δρόμος είναι ανηφορικός και μετά το χωριό Κύκνος αρχίζετε να βλέπετε τα καπνοχώραφα που καλλιεργούνται σε βαθμίδες. Αν τα επισκεφθείτε το χειμώνα θα δείτε μόνο τα κοντά καλάμια, αφού ο καπνός μαζεύεται από τον Ιούλιο έως τα τέλη Αυγούστου, οπότε ο ήλιος καίει πολύ, συντελώντας έτσι στο γρήγορο στέγνωμά του.
Αφού έχετε οδηγήσει περίπου 12 χλμ. μπαίνετε στο Ωραίο ένα ήσυχο, αμφιθεατρικά χτισμένο χωριό.
Αφήστε το όχημα σας κοντά στην πλατεία και περπατήστε στα λιθόστρωτα σοκάκια για να δείτε τους μιναρέδες και τα παλιά σπίτια.
Κάποια έχουν έως και τέσσερις καμινάδες, αφού σχεδόν κάθε δωμάτιο είχε το δικό του τζάκι.
Συνεχίζοντας, στρίβετε δεξιά στην εκκλησία του χωριού. Σχεδόν 3,5 χλμ. έπειτα από αυτό το σημείο έχετε τον νου σας για μια μικρή πινακίδα που βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του δρόμου και δείχνει την κατεύθυνση για τον παραδοσιακό νερόμυλο του Χαλίλ. Αν τον επισκεφθείτε Παρασκευή μην περιμένετε να τον δείτε σε λειτουργία, καθώς είναι ημέρα προσευχής.
Τις υπόλοιπες ημέρες κάτοικοι της Ξάνθης και των γύρω χωριών φέρνουν χαλιά για πλύσιμο στη μικρή νεροτριβή ή καλαμπόκι για άλεσμα.
Από τον νερόμυλο ξεκινά το μικρό μονοπάτι που οδηγεί στο τεράστιο γεφύρι του Παπά που βρίσκεται δίπλα.
Επιστρέφοντας στον δρόμο να ξέρετε πως 500 μ. μετά είναι ένα ιχθυοτροφείο στο οποίο εκτρέφονται πέστροφες. Μπορείτε να τις δοκιμάσετε στην ταβέρνα του (τηλ. 25410-62085).