Άνδρος

[ΠΛΑΤΩΝ]

Η Άνδρος, το βορειότερο νησί των Κυκλάδων, βρίσκεται ανάμεσα στην Εύβοια και την Τήνο και μπορεί να χαρακτηριστεί νησί των εφοπλιστών και των ναυτικών. Οι περισσότεροι κάτοικοί της ασχολούνταν με τη ναυτιλία, η οποία έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομική ζωή του νησιού, ήδη από την εποχή της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, ενώ σήμερα την πρώτη θέση κατέχει ο τουρισμός.
Το νησί ''σέρνει'' πίσω του πλούσια ιστορία, που ξεκινάει από τον ονομαστό μάντη Άνδρο -που της έδωσε το όνομά του- και το νεολιθικό οικισμό στον Στρόφυλα και συνεχίζεται με τη μεγάλη ακμή των Γεωμετρικών χρόνων, τη Βυζαντινή άνθηση, τη Φραγκοκρατία και τη ναυτική έκρηξη των νεότερων χρόνων.
Τούτη η νησιωτική γωνιά του Αιγαίου διαφέρει από τα άλλα κυκλαδονήσια, καθώς το ορεινό ανάγλυφό της συμπληρώνεται από την πλούσια βλάστηση και τα άφθονα τρεχούμενα και υπόγεια νερά. Διαφέρει επίσης και στην αρχιτεκτονική ταυτότητα, καθώς στη Χώρα, στους άλλους οικισμούς και στην ύπαιθρο συναντάμε εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία, ''παράγωγα'' του φυσικού περιβάλλοντος όσο και της οικονομικής ευμάρειας που έφερε η ναυτιλία.


Σημείο αναφοράς στην περιήγηση του νησιού είναι η αρχόντισσα Χώρα, πατρίδα καπεταναίων και εφοπλιστών, που συνδυάζει έξοχα την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική με τα πανέμορφα νεοκλασικά κτήρια και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κάθε καλοκαίρι με την έντονη τουριστική κίνηση.
Χαρισματική από τη φύση και κοσμημένη με αρχιτεκτονική ευαισθησία, η Χώρα, μαζί με τους περιαστικούς οικισμούς, προικίστηκε πλουσιοπάροχα από τους καπετάνιους που γέννησε. Σήμερα, δεν έχει επιλέξει ακόμα τον νέο της κύρη. Από τη μια θυμάται τη θάλασσα, από την άλλη γλυκοκοιτάζει τη στεριά.
Εξίσου ενδιαφέρουσα, βέβαια, είναι η περιήγηση και στο υπόλοιπο νησί, στο Μπατσί και στο Γαύριο, στη Μεσσαριά και στα Αποίκια, στο Κόρθι και στην Παλαιόπολη, στα παράλια αλλά και στην ενδοχώρα.
Το λιμάνι του Γαυρίου είναι το μόνο ασφαλές του νησιού, ζωντανό, με ταβέρνες και καφέ ακόμα και το χειμώνα. Ο δρόμος που διασχίζει τη ραχοκοκαλιά του νησιού από το Γαύριο μέχρι τη Χώρα είναι η καλύτερη εισαγωγή στο νησί. Καταλαβαίνεις ότι η Ανδρος έχει βουνά, καλλιεργημένες αναβαθμίδες -τις αποκαλούμενες αιμασιές-, καταπράσινες ρεματιές, πλούσιες πηγές, αμμουδιές… Ο,τι, με λίγα λόγια, μπορεί να θελήσει κανείς από ένα νησί των Κυκλάδων και της Επτανήσου συγχρόνως.
Το Μπατσί είναι «το μοναδικό μέρος του νησιού στο οποίο χωνέψανε πως ο τουρισμός είναι πηγή πλούτου», όπως αναφέρει ο εξαίρετος δημοσιογράφος Οδυσσέας Γιαννούλης εν έτει 1964. Παρότι αποτελεί παράδειγμα τουριστικής ανάπτυξης προς αποφυγήν για την υπόλοιπη Ανδρο, τα μαθήματα που πήρε από τα δεινά του μαζικού τουρισμού ωθούν σήμερα το Μπατσί να ανεβάζει τον πήχυ στην ποιότητα της φιλοξενίας και του φαγητού.


Παίρνοντας τον κεντρικό δρόμο προς τη Χώρα μπορείτε να κάνετε μια παράκαμψη αριστερά και να φτάσετε στους Μένητες. Το χωριό είναι χτισμένο σε πανέμορφο καταπράσινο περιβάλλον με αιωνόβια δέντρα και με πολλά τρεχούμενα νερά, όπου αξίζει να επισκεφτείτε τις περίφημες πηγές που άλλοτε τις ονόμαζαν πηγές του Διονύσου. Τις κοσμούν μαρμάρινες λεοντοκεφαλές απ' όπου αναβλύζει το νερό. Εδώ βρίσκεται και η εκκλησία της Παναγίας Βεργή, με ξυλόγλυπτο τέμπλο.


Αξίζει επίσης να επισκεφτείτε το χωριό Λάμυρα, καταπράσινο χωριό με πολλά νερά και όμορφη θέα προς τη Χώρα.
«Στα Λάμυρα […] διακρίνονται κήποι ευθαλείς μετά λαμπρών επαύλεων, και λειμώνες χλοανθείς και αγροί βαθύσκιοι, και εκτάσεις κατάφυτοι εκ λεμονέων, πορτοκαλέων, μανδαρινέων και ποικίλων άλλων οπωροφόρων δένδρων, αποπνεόντων μεθυστικά αρώματα» (περιγραφή του γνωστού ιστοριογράφου της Ανδρου Δημητρίου Πασχάλη).
Ακολουθήστε το καλοδιατηρημένο καλντερίμι από τα Λάμυρα προς το Μεσαθούρι και την Υψηλού. Από εδώ περνάει τμήμα του μεγαλύτερου μονοπατιού, που οδηγεί από τη Μεσαριά στη Χώρα και είναι σηματοδοτημένο με το νούμερο 1. Οι εικόνες του Δημητρίου Πασχάλη έχουν μείνει απαράλλακτες στον αιώνα που έχει περάσει και ο περίπατος ανάμεσα στα καπετανόσπιτα δεν μπορεί παρά να σε κάνει να ζηλέψεις τους τυχερούς κατοίκους τους, που επανέρχονται κάθε χρόνο για τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Στην Υψηλού κάντε μια στάση στην ταβέρνα Ασημόλευκα, όνομα και χάρη στο φουντωτό δέντρο της.

Επόμενη στάση στις Στραπουριές, προς αναζήτηση του περίφημου Πύργου του Αθηναίου. Στις Στραπουριές, λίγο πιο πάνω, υπήρχαν παλαιότερα πολλοί νερόμυλοι, δύο από τους οποίους εξακολουθούν να λειτουργούν. Εδώ βρίσκεται και το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη του Καμαριανού (ονομάστηκε έτσι από τις καμάρες που κοσμούν τον περίβολό του). Εδώ βρίσκεται επίσης ο πύργος Φολερού. Ο Φολερός ήταν τραπεζίτης στη Βενετία. Όταν πριν από μερικά χρόνια γκρέμισαν τον τρίτο όροφο του πύργου, βρέθηκαν στον τοίχο εκατοντάδες βενετσιάνικα νομίσματα.
Κατεβαίνοντας από τον κεντρικό δρόμο των Στραπουργιών προς το νεκροταφείο, θα βρείτε την «Οδό», όπως αποκαλούν οι ντόπιοι το καλντερίμι που κατασκεύασε ο Αθηναίος για να φτάνει μέχρι την έπαυλή του. Ο τάφος του, όπως και το άκρως πολυτελές, νεοκλασικών επιρροών αρχοντικό ανάμεσα στα περιβόλια, είναι εγκαταλελειμμένα. Η ιστορία του, κάτι μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, θέλει τον πάμφτωχο Αθηναίο να πλουτίζει στην Αλεξάνδρεια χάρη στο περίφημο ζαχαροπλαστείο του και να επιστρέφει τα καλοκαίρια στην πατρίδα του για τις εξίσου περίφημες βεγγέρες στην έπαυλη.


''Καταθέλγει τον εραστήν της φύσεως και κρατεί αυτόν αιχμάλωτον ως νε γοητεία'', γράφει αυτός ο -κατά παράξενο τρόπο- επίκαιρος ιστοριογράφος Δημήτριος Πασχάλης για τη διαδρομή που ξεκινά από τα Αποίκια, εξελίσσεται στα μυροβόλα δάση των Απατουρίων και των Στενιών και καταλήγει στον όρμο Γιάλια.
Τα Αποίκια, πνιγμένα στην πυκνή βλάστηση, με πολλά τρεχούμενα νερά, είναι φημισμένα για την ιαματική πηγή Σάριζα, στις παρυφές του όρους Πέταλο, η συστηματική εκμετάλλευση της οποίας άρχισε το 1929. Στο χωριό λειτουργεί εργοστάσιο εμφιάλωσης του περίφημου νερού, το οποίο διανέμεσται σε ολόκληρη την Ελλάδα. Στα Αποίκια, το Δεκαπενταύγουστο, γίνεται μεγάλο πανηγύρι. Το χωριό είναι ένα μείγμα παλιών αρχοντικών και κτιρίων αισθητικής του 1970, τα δεύτερα λόγω της μεγάλης άνθησης που γνώρισαν χάρη στην πηγή της Σάριζας.
Σύμφωνα με τις αναλύσεις που έγιναν ήδη από τα μέσα του 1800, το νερό ενδείκνυται «για παθήσεις του στομάχου, του ήπατος και των χοληφόρων, του ουρο-ποιητικού συστήματος». Ομως η επιστήμη προχώρησε και ο ιαματικός τουρισμός άλλαξε ανεπιστρεπτί, αφήνοντας την κρήνη με τη μαρμάρινη πλάκα του 1787 πιο έρημη από ποτέ.


Από τα Αποίκια, ακολουθώντας ένα μονοπάτι (10'-15' περπάτημα), φτάνετε στην κατάφυτη ρεματιά Πιθάρα, που τη διαρρέει ο ποταμός των Γιαλιών που πηγάζει από τις Ευρουσιές. Εδώ θα απολαύσετε ένα πραγματικό μνημείο της φύσης μέσα στα πλατάνια, με μικρούς καταρράκτες, λίμνες και εντυπωσιακούς σχηματισμούς λείων βράχων. Ο διάσημος καταρράκτης της Πιθάρας είναι ιδανικός για ένα γρήγορο μπάνιο και αν θέλετε μπορείτε να συνεχίσετε την περιήγησή σας ακολουθώντας το σκαλωτό μονοπάτι που ξεκινά κοντά στο εμφιαλωτήριο και είναι σημασμένο με το νούμερο 8.

Συνεχίστε προς τα Απατούρια, μέσα από πυκνή βλάστηση με βελανιδιές, ελιές και καρυδιές, περιποιημένες κατοικίες με κήπους και συντροφιά τα νερά που ακολουθούν τον δικό τους δρόμο για να καταλήξουν στα Γιάλια. Τα Απατούρια είναι ένα καταπράσινο χωριό, με γραφικές μικρές γέφυρες και με πολλά παλιά αρχοντικά.
Περάστε από τον ανακαινισμένο πύργο του Αγαδάκη, που λειτουργεί ως συνεδριακός χώρος, και λίγο πριν διασχίσετε το δρόμο για να βρεθείτε στις Στενιές, σταθείτε μπροστά στον επιβλητικό τριώροφο πύργο του Μπίστη-Μουβελά, αξιόλογο δείγμα οχυρωμένης κατοικίας του 17ου αιώνα. Τι κρίμα να ερειπώνεται ένα τέτοιο αρχιτεκτονικό μνημείο. Μέχρι 300 άτομα φιλοξενούσε η πολυτελής σάλα του!


Οι ΣτενιέςΣτενιές, το ονομαστό πανέμορφο καπετανοχώρι της Ανδρου, είναι σκαρφαλωμένες σε κατάφυτο λόφο, πνιγμένες στο πράσινο και με εντυπωσιακή θέα στη θάλασσα. Απέχουν 5 χλμ. βορειοδυτικά από τη Χώρα. Στο χωριό μπορείτε να δείτε πολλά αρχοντόσπιτα νεοκλασικού ρυθμού που ανήκουν σε εφοπλιστές και καπεταναίους, αλλά και γραφικά στενά νησιώτικα σοκάκια. Στον κεντρικό δρόμο του χωριού θα δείτε και τη σκεπαστή βρύση-πλυσταριό, το Πεντάβρυσο, ενώ στην Πέρα Πάντα το γραφικό γεφύρι του.
Φτάνοντας στο γραφικό γεφύρι του Λέοντος, δείτε απέναντί σας τη «Φάμπρικα». Το μακαρονοποιείο των Εμπειρίκων με την εντυπωσιακή φτερωτή του νερόμυλου ακολούθησε τη μοίρα του μεταξουργείου του Νημποριού και η λειτουργία του διακόπηκε το 1930, λόγω των δυσκολιών συγκοινωνίας στο νησί. Η ανηφόρα από τις Κάτω στις Πάνω Στενιές είναι εξαντλητική, αλλά αξίζει τον κόπο. Σε κάθε βήμα, όπως και σε όλη την υπόλοιπη Ανδρο -εδώ λίγο παραπάνω-, ξεφυτρώνει και μια μαρμάρινη πλάκα με το όνομα κάποιου δωρητή, διάσημου ή άσημου. Φράσεις που κλείνουν με: «…οι κάτοικοι του χωριού ευγνωμονούντες». Υποτακτικό ακούγεται από τη μια πλευρά, από την άλλη μόνο έτσι μπορούν να δικαιολογηθούν οι αριστοτεχνικά κατασκευασμένοι και καλοδιατηρημένοι δημόσιοι χώροι του νησιού.
Τα κεραμιδωτά διώροφα σπίτια με τους κήπους και οι δύο μεγάλες εκκλησίες θυμίζουν το μεγαλείο του πιο ναυτικού χωριού της Ανδρου την εποχή του 1960, που είχε σχολείο με 200 παιδιά, 11 παντοπωλεία, 3 κρεοπωλεία και 2 αρτοποιεία. Μόνο οι άντρες έλειπαν, όπως άλλωστε και στη Χώρα...

Η αμμουδερή παραλία Γιάλια, σε μικρή απόσταση από το χωριό, είναι πανέμορφη με πρασινογάλανα νερά. Τα Γιάλια σας περιμένουν για την καλύτερη ανταμοιβή ενός οδοιπόρου: ένα δροσιστικό μπάνιο. Το λιθόστρωτο από τις Στενιές οδηγεί σε έναν από τους σημαντικότερους υγρότοπους της Ανδρου. Το ποτάμι που έρχεται ψηλά από τις Ευρούσες ρέει ανάμεσα σε πλατάνια, ευκαλύπτους, επιβλητικά εξοχικά.


Η καλύτερη ώρα να φτάσεις στη Χώρα είναι το σούρουπο. Είτε έρχεσαι από τις Στενιές είτε από το Κόρθι, η λωρίδα γης που προπορεύεται μέσα στη θάλασσα βυθίζεται λες για λίγες στιγμές και γρήγορα φωτίζεται, όπως τα βαπόρια τη νύχτα. Στο ένα της πλευρό βρίσκεται το ανεπτυγμένο τουριστικά Νημποριό, στο άλλο της πλευρό το καταπράσινο Παραπόρτι, δύο όρμοι-φύλακες που δεν μοιάζουν καθόλου μεταξύ τους. Τα φώτα ανάβουν στο εσωτερικό των αρχοντικών και η «κλοπή» εικόνων είναι μαγεία.
Η αρχοντική Χώρα της Άνδρου (και Κάτω Κάστρο ή Κάστρο) βρίσκεται στην ανατολική ακτή του ομώνυμου νησιού, σε υψόμετρο 20 μ.
Η Χώρα γνώρισε κατά καιρούς ιδιαίτερη ακμή. Κατά την Τουρκοκρατία, λειτουργούσε εδώ η Σχολή Ελληνικών Γραμμάτων, ενώ από το 1836 το Ορφανοτροφείο και στη συνέχεια η Σχολή του Θεόφιλου Καΐρη, με σπουδαστές απ' όλη την Ελλάδα. Κατά τα νεότερα χρόνια, και ιδιαίτερα μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ανδριώτες πλοιοκτήτες είχαν ισχυρή και πολλαπλή παρουσία στην παγκόσμια ναυτιλία.


Η Άνδρος, με 1.508 κατοίκους (απογραφή 2001), έδρα του ομώνυμου δήμου, αποτελεί το εμπορικό, διοικητικό και πολιτισμικό κέντρο του νησιού. Πατρίδα ονομαστών εφοπλιστών και καπεταναίων, διατηρεί την παλιά της αίγλη, με τα πανέμορφα αρχοντικά της, τα δημόσια νεοκλασικά κτήρια, τις αξιόλογες εκκλησίες, τις πλατείες, τους πλακόστρωτους δρόμους, τα γραφικά νησιώτικα σοκάκια, αλλά και τα μουσεία και ιδρύματά της, με προεξάρχον το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Γουλανδρή), το οποίο και αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για τους επισκέπτες, με τις αξιόλογες εκθέσεις και εκδηλώσεις που οργανώνει.
«Η Ανδρος κυριολεκτικώς εσαρώθη από την αστυφιλίαν, η οποία δίδει την εντύπωσιν ομαδικής φυγής», διηγείται ο Δημήτριος Πολέμης στην «Ιστορία της Ανδρου». Και παρότι στη Χώρα δεν συναντάς τόσες μαρμάρινες επιγραφές με δωρεές, οι ακμαίοι εφοπλιστές της, με πρωτεργάτη τον Αλκιβιάδη Εμπειρίκο, φρόντισαν προτού, αλλά και αφού μετοίκησαν, να της δώσουν προικιά. Τα επιβλητικά έργα υποδομής ξεπερνούσαν κάθε φαντασία, ακόμα και των Αθηναίων, οι οποίοι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στερούνταν την πρωτοπορία του υδραγωγείου, της αποχέτευσης και του ηλεκτρισμού που απολάμβανε η Χώρα. Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη, η Λέσχη Ανδρίων, το Γυμνάσιο, το Ιδρυμα Κυδωνιέως, το Εμπειρίκειο Γηροκομείο, ακόμα και το φαρμακείο της Μαρίας Βενετίκη και το ζαχαροπλαστείο του Λάσκαρη περιβάλλονται με μια αριστοκρατική αύρα. Από τη ζωντάνια του κεντρικού δρόμου της Αγοράς περάστε την αποκαλούμενη «Πόρτα», που οδηγεί στην παλιά πόλη. Τον Μεσαίωνα έκλεινε ερμητικά για να προστατεύσει τους κατοίκους της, σήμερα είναι το πέρασμα από την κίνηση στη γαλήνη. Περπατήστε ανάμεσα στα ενετικά και νεότερα αρχοντικά για να φτάσετε στον Αφανή Ναύτη.


Εδώ στην πλατεία της Ρίβας, βρίσκεται το χάλκινο άγαλμα του Αφανούς Ναύτη, έργο του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου, ο οποίος καταγόταν από το νησί.
Εδώ θα νιώσετε νοερά τη μελαγχολία των οικογενειών που ανέμιζαν τα σεντόνια για να τα δουν στο πλοίο, που έκοβε πάντα ταχύτητα έξω από τη Χώρα ταξιδεύοντας προς τη Μαύρη Θάλασσα. Και οι αναλαμπές του Τουρλίτη, του φάρου που στέκει ακλόνητος πάνω σε μια στάλα βράχο, σαν να ήταν η μόνη τους παρηγοριά. Χάθηκαν αυτές οι στιγμές ανεπιστρεπτί για την Ανδρο. Και όσο απομακρύνεται από τη ναυτιλία, που της προσέφερε τον μέχρι σήμερα πλούτο της, τόσο πιο επιτακτική γίνεται η ανάγκη ενός νέου οράματος.
Από την πλατεία θα δείτε και τα λείψανα του ενετικού κάστρου, ενώ ολόγυρα η θέα προς τη θάλασσα και τα διάφορα σημεία του οικισμού είναι πανέμορφη.


Συνεχίζεται