Τοσκάνη

[ΠΛΑΤΩΝ]

Η Τοσκάνη βρίσκεται στην κεντρική Ιταλία και συνορεύει με τις περιοχές Εμίλια-Ρομάνια, Μάρτσε, Ούμπρια και Λάτσιο.
Η Έλβα και άλλα νησιά της θάλασσας της Λιγυρίας ανήκουν επίσης στην Τοσκάνη. Περιοχή με λόφους, βουνά και δαντελωτές ακτές στη Μεσόγειο, η Τοσκάνη καλύπτει έκταση 22.992 τετρ. χλμ. και ο πληθυσμός της ξεπερνάει τα 3.500.000. Διεθνή αεροδρόμια υπάρχουν στην Πίζα και τη Φλωρεντία. Η Φλωρεντία απέχει 2,5 ώρες περίπου με το αυτοκίνητο ή το τρένο από τη Ρώμη και 3 από το Μιλάνο.

Από πού ν' αρχίσεις να γράφεις για την Τοσκάνη; Και μόνο η σκέψη ότι θα βρεθείς εκεί σ' έχει απογειώσει. Αλλά θέλει μέρες. Θέλει και διάθεση. Και γερά πόδια για περπάτημα. Θέλει και αυτοκίνητο, για το πέλαγος των χιλιομέτρων που θα κάνετε! Αφού η Τοσκάνη είναι μικρή μεν στο χάρτη αλλά έχει ένα εξαιρετικά απλωμένο δίκτυο από κεντρικούς και περιφερειακούς δρόμους, που συνδέουν, σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, πανέμορφες πόλεις και χωριά.
Οι φίλοι μας οι Ιταλοί, εδώ και κάτι αιώνες, στο ήδη μοναδικό γεωφυσικό ανάγλυφο της περιοχής διαμόρφωσαν ένα τοπίο μέχρι κεραίας δικό τους. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το τελευταίο κυπαρίσσι στην άκρη μιας δεντροστοιχίας δεν φύτρωσε τυχαία γύρω από τα αγροκτήματα, ίδια και απαράλλακτα, χτισμένα εδώ και αιώνες, με αμπέλια και παλιές αναβαθμίδες. Ρίχνουν τη σκιά τους, προσθέτουν όγκους και σχήματα σ' ένα τοπίο, πηγή αστείρευτης έμπνευσης μεγάλων καλλιτεχνών της Αναγέννησης, όπου γεωμετρία και προοπτική χρησιμοποιήθηκαν σαν αλφάδι στις συνθέσεις τους. Το σκηνικό ήταν έτοιμο. Το υπόλοιπα τα ανέλαβε το χρώμα... Το αληθινό μουσείο της Ιταλίας είναι η ύπαιθρος!


Η Τοσκάνη είναι γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμο για την τέχνη, την ιστορία και τα όμορφα τοπία της. Το παρελθόν συγχωνεύεται εδώ πολύ συχνά με το παρόν, καθώς οι κάτοικοί της είναι υπερήφανοι για την κληρονομιά τους. Ανεξάρτητοι και μαχητικοί επί αιώνες, διατήρησαν το περιβάλλον και τις παραδόσεις τους, στοιχεία στα οποία οφείλεται η αιώνια γοητεία που ασκεί η Τοσκάνη στους ξένους.
Οι ντόπιοι είναι λοιπόν περήφανοι για τους προγόνους τους, που φτάνουν μέχρι τους Ετρούσκους, γι’ αυτό και θέλουν να λέγονται Τοσκανοί, όπως τους ονόμασαν οι Ετρούσκοι, αποφεύγοντας με επιμέλεια κάθε ταύτιση με τους Φλωρεντινούς αριστοκράτες γείτονές τους. Για εκείνους, η Τοσκάνη αποτελεί ξεχωριστή ενότητα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Υπάρχουν μάλιστα έντονες ομοιότητες ανάμεσα στους σημερινούς Τοσκανούς και στις μορφές που βλέπουμε χαραγμένες πάνω στις τεφροδόχους των Ετρούσκων. Τοπικιστές και αφοσιωμένοι στις ρίζες, στις κοινότητές τους, οι Τοσκανοί δεν βλέπουν πέρα από το κωδωνοστάσιο του χωριού τους! Εξ ου και ο όρος campanilismo, από το campanile που σημαίνει καμπαναριό.

Η Ιστορία λες και τους έχει σημαδέψει κι έχουν βαλθεί να αναστήσουν το τελευταίο λιθάρι, την πιο ασήμαντη περγαμηνή. Αντί να φύγουν, πολλοί έμειναν. Καλλιέργησαν αμπέλια, έφτιαξαν απίθανα κρασιά και διακρίθηκαν όχι μόνο σαν αγρότες αλλά και σαν ιδιοκτήτες μικρών ή μεγάλων επιχειρήσεων αγροτουρισμού, καθώς και άλλων εξειδικευμένων μονάδων, πολλές από τις οποίες βασίζονται στην τεχνογνωσία αιώνων. Όπως με το λευκό μάρμαρο της Καράρας, το αρχαιότερο βιομηχανικό κέντρο του κόσμου, με τα περίπου 300 λατομεία της από τα ρωμαϊκά χρόνια. Στο Μουζέο Τσίβικο ντελ Μάρμο θα καταλάβετε...
Άνοιξαν πόρτες σε εγκαταλελειμμένα μοναστήρια, ιεροδιδασκαλεία, αγροικίες και επαύλεις. Μέσα στο μοναδικό μεσαιωνικό περιβάλλον τους έφτιαξαν χώρους εστίασης υψηλού επιπέδου και ξενώνες. Στις υπαίθριες αγορές, έβγαλαν στο φως εκπληκτικά αντικείμενα παραδοσιακής τέχνης. Τέλος, από το 1960 και μετά έκαναν την Τοσκάνη μέρος του μεταπολεμικού «οικονομικού θαύματος». Με αποτέλεσμα, από ευάλωτη οικονομικά και απομονωμένη που ήταν, να συμβάλει στη στήριξη της εθνικής οικονομίας της Ιταλίας.
Η περιοχή απολαμβάνει ένα είδος αυτονομίας μέσω δημοψηφισμάτων για τοπικά θέματα. Οι Φλωρεντινοί δεν διστάζουν να πάρουν το νόμο στα χέρια τους, όπως έκαναν το 1990, όταν συγκρούστηκαν με την Αστυνομία για να αποτρέψουν το κλείσιμο της αγοράς του Σαν Λορέντσο.
Στην Τοσκάνη χλευάζουν πολλές φορές την κυβέρνηση της Ρώμης και τη γραφειοκρατία της, νοσταλγώντας ίσως την πλήρη αυτονομία που απολάμβαναν πριν από τη συνένωση της Ιταλίας, το 1879.
Ο τρόπος εργασίας πολλών Τοσκανών θυμίζει τον τρόπο εργασίας των προγόνων τους: για όσους δουλεύουν στην ύπαιθρο, η ημέρα αρχίζει με την ανατολή του ήλιου. Οι αγρότες τελειώνουν την εργασία τους κατά τις 12 το μεσημέρι, οπότε επιστρέφουν στα σπίτια τους, τρώνε και ξεκουράζονται.

Άνοιξη και καλοκαίρι στην Τοσκάνη

Σωστή ιεροτελεστία των αισθήσεων! Αρκεί να δεις το Σαν Τζιμινιάνο, την Πιέντζα και την περιοχή νότια της Σιένας. Δεν θες τίποτ' άλλο. Ένα χρώμα για κάθε περιοχή. Κάθε ώρα και εποχή. Μικρές ή μεγαλύτερες μεσαιωνικές πολιτείες, κάμποσες από αυτές μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, αποτελούν αντίδοτο στην αναγεννησιακή χλιδή και κοσμοσυρροή της Φλωρεντίας: πόλη των Μεδίκων, εκκεντρική πρωτεύουσα της Τοσκάνης και θησαυροφυλάκιο τέχνης και πολιτισμού. Θα την παρακάμψουμε εδώ ευγενικά, για να βρεθούμε σε άλλα μονοπάτια, και θα επιστρέψουμε αργότερα.
Η Τοσκάνη, άλλωστε, είναι μια περιοχή που τα έχει όλα - και μάλιστα στον υπερθετικό βαθμό: ψηλά βουνά, τα Απέννινα στα βόρεια, με την οροσειρά των Απουανών Άλπεων, ποταμούς σαν τον Άρνο, που διατρέχει την Τοσκάνη από τη Φλωρεντία ως την Πίζα, πεδιάδες ολόγυρα, κατάφυτες με αμπέλια, ελαιώνες, κυπαρίσσια, απομονωμένες περιοχές, με κάστρα, εκπληκτικές επαύλεις και ρωμαϊκές θέρμες, αμπελώνες στο Κιάντι, μια Ριβιέρα στα δυτικά, με μια παραλία μήκους 30 χλμ., από την Καράρα ως το Τόρε ντελ Λάργκο, το Βιαρέτζιο, πανέμορφη πόλη διακοπών, και το Λιβόρνο, το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της Ιταλίας, μερικά γοητευτικά νησάκια, εκ των οποίων η Έλβα η πιο διάσημη και στις μέρες μας και κάθε άλλο παρά τόπος εξορίας, όπως στα χρόνια του Ναπολέοντα. Από εδώ και πέρα όπου κι αν φθάσετε, ένα θα είναι το δύσκολο: να επιστρέψετε!

Δύο οι επαρχιακές πρωτεύουσες της Τοσκάνης, που θα χρησιμεύσουν σαν τόποι παραμονής και ορμητήριο για ημερήσιες εκδρομές ολόγυρα: η Λούκα στα βόρεια και η Σιένα νοτιότερα, μέσα στην καρδιά της. Από τις πιο όμορφες διαδρομές, δύο συμπυκνώνουν και την ουσία της Τοσκάνης, με τις αντιπροσωπευτικότερες περιοχές: η μία, ένας μεγάλος κύκλος από τα βόρεια, πηγαίνοντας προς τη Λούκα με παρακαμπτήριες διαδρομές βορειότερα στα Απέννινα και δυτικά κατά μήκος της Ριβιέρας, περνώντας από την Καράρα, την Πίζα και το παραθεριστικό κέντρο του Βιαρέτζιο. Η άλλη, μικρότερη, προς τη Σιένα, μέσω του ανατολικού τμήματος, ενός από τα ιστορικότερα, και της πεδιάδας του Κιάντι. Ίσως η πιο συναρπαστική!


Διαδρομή πρώτη
Η Λούκα ενδείκνυται ως βάση για την εξερεύνηση της γύρω περιοχής. Βόρεια, τα βιομηχανικά προάστια δίνουν τη θέση τους σε ελαιώνες, δάση με καστανιές και τα βουνά των Απουανών Άλπεων και της περιοχής Γκαρφανιάνα, όπου μπορείτε να περπατήσετε είτε να κάνετε κανό και σκι.
Η περιοχή της Γκαρφανιάνα, μια καταπράσινη κοιλάδα περιτριγυρισμένη από τις Απουανές Άλπεις, με αρχοντικά χωριά, πολύ λίγο γνωστά στον κόσμο, συγκεντρώνει τους λάτρεις της Φύσης, με μερικά από τα καλύτερα ορεινά και χειμερινά θέρετρα, με άρωμα και φινέτσα άλλης εποχής. Είναι μια πολύ ξεχωριστή περιοχή, με μονοπάτια ειδυλλιακά και απάτητα, δυνατότητα για πεζοπορία και πεντάλ σε δρυμούς και κοιλάδες, ανάμεσα σε χαριτωμένα χωριά όπως η Μπάργκα, που είναι ένα μεσαιωνικό και αγέρωχο χωριό, σε ένα λόφο με θέα την πεδιάδα του Σέρκιο και τις Απουανές Άλπεις.


Λίγο πιο χαμηλά, στην ενδοχώρα, ανάμεσα σε βραχώδεις περιοχές, υπάρχουν κάστρα και απομεινάρια ρωμαϊκών πόλεων καθώς και ιστορικές περιοχές και θέρμες. Οι τελευταίες είναι πολύ της μόδας, από τα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Η πιο γνωστή, και πανέμορφη, είναι η Μπάνι ντι Λούκα, μια από τις δημοφιλέστερες λουτροπόλεις της Ευρώπης. Εδώ σύχναζαν βασιλείς και αριστοκράτες. Αλλά και ο Μπάιρον.
Το Καζίνο της χτίστηκε το 1837 και ήταν το πρώτο στην Ευρώπη που πήρε άδεια λειτουργίας. Από την ίδια εποχή χρονολογούνται η αγγλική εκκλησία (1839), το κομψό εστιατόριο Παλάτσο ντελ Τσίρκολο ντέι Φορεστιέρι και το Προτεσταντικό Κοιμητήριο.
Κοντά βρίσκεται και το Μοντεκατίνι Τέρμε, που αναπτύχθηκε τον 18ο αιώνα, με καταπληκτικές νεοκλασικές κατασκευές και ρομαντικά θέατρα σε κεντρικές πλατείες.


Εκτός από θέρμες, η περιοχή έχει και πολλές επαύλεις σε μικρή απόσταση από τη Φλωρεντία και τη Λούκα. Μόνο οι Μέδικοι έχουν κτίσει... άπειρες! Η ομορφότερη είναι η Βίλα Ρεάλε του 14ου αιώνα, μόνο 14 χλμ. βορειοανατολικά της Λούκα, η οποία περιήλθε στα χέρια της αδελφής του Ναπολέοντα το 1806, όταν ο τελευταίος την έκανε αφέντρα της Τοσκάνης αποχωρώντας με τις στρατιές του από την Ιταλία. Σε κάθε περίπτωση, οι επαύλεις αυτές, σωστά ανάκτορα, αναγεννησιακές ή νεότερες, περιβάλλονται από πραγματικά παραδεισένιους κήπους.


Η Λούκα είναι μία από τις πιο γραφικές μεσαιωνικές πόλεις της Ευρώπης, στα σύνορα με το νότιο κομμάτι. Εδώ θα μείνετε, εντός ή εκτός των τειχών, περιδιαβάζοντας την περιοχή.
Στη Λούκα, αποικία των Ρωμαίων από το 180 π.Χ., η κληρονομιά της Ρώμης είναι ακόμη εμφανής στο οδικό δίκτυο της πόλης. Το θαυμάσιο ελλειπτικό σχήμα της Πιάτσα ντελ Μερκάτο θυμίζει τα αρχαία αμφιθέατρα. Το όνομα της εκκλησίας Σαν Μικέλε ιν Φόρο (φωτογραφία) φανερώνει ότι βρίσκεται δίπλα στο ρωμαϊκό forum, την αγορά, που αποτελούσε την κεντρική πλατεία της πόλης στους αρχαίους χρόνους και χρησιμοποιείται ως σήμερα για τον ίδιο σκοπό. Η εκκλησία του Σαν Μικέλε, όπως και πολλές άλλες της πόλης, χτίστηκε το 11ο–12ο αιώνα στον εκλεπτυσμένο ρομανικό ρυθμό της Πίζας. Επίσης εντυπωσιακά είναι το Ντουόμο και το Ανάκτορο Ντε λα Προβίντσια.


Η περιτειχισμένη Λούκα έχει δικό της χρώμα, καθώς τα αυτοκίνητα και ο «σύγχρονος κόσμος» έμειναν έξω από το κέντρο της. Τα τείχη της υψώθηκαν στο διάστημα 1504-1645 και είναι πολύ καλά διατηρημένα. Εντός των τειχών, η Λούκα είναι μια ήσυχη και πανέμορφη πόλη με στενούς δρόμους, που διατηρεί ανέπαφο το ρωμαϊκό της σχέδιο. Αντίθετα με τις άλλες ορεινές πόλεις της Τοσκάνης, η Λούκα είναι επίπεδη: οι ντόπιοι χρησιμοποιούν ποδήλατα για τις μετακινήσεις τους, γεγονός που προσθέτει ιδιαίτερη χάρη στην πόλη.


Κοντά στη Λούκα βρίσκεται η Πίζα. Από τον 11ο ως το 13ο αιώνα το ναυτικό της Πίζας διασφάλιζε την κυριαρχία της στη δυτική Μεσόγειο. Οι εμπορικοί δεσμοί με την Ισπανία και τη Βόρεια Αφρική οδήγησαν σε μια επανάσταση στο χώρο της τέχνης και των επιστημών, που αντικατοπτρίζεται στα υπέροχα κτήρια της εποχής: το Ντουόμο, το Βαπτιστήριο και το Καμπανίλε. Η Πίζα παρήκμασε εξαιτίας των προσχώσεων του Άρνου. Σήμερα, μια ελώδης έκταση χωρίζει την πόλη από τη θάλασσα.


Κάμπο ντέι Μιράκολι: ο πασίγνωστος Πύργος της Πίζας είναι ένα από τα κτήρια που υψώνονται στους κήπους της «Αυλής των Θαυμάτων». Βρίσκεται στα βορειοδυτικά του κέντρου της πόλης και συντροφεύεται από το Ντουόμο, που άρχισε να χτίζεται το 1063, το Βαπτιστήριο (1152-1284) και το κοιμητήριο Κάμπο Σάντο, που χρονολογείται από το 1278. Τα κτήρια αυτά συνδυάζουν αυθεντικά μαυριτανικά στοιχεία, όπως τα ένθετα μάρμαρα σε γεωμετρικούς σχηματισμούς (αραβουργήματα), με τις κομψές κολόνες ρομανικού ρυθμού και τις οξυκόρυφες γοτθικές κόγχες και τα βέλη.


Όλα τα κτήρια του Κάμπο ντέι Μιράκολι έχουν κλίση, εξαιτίας των ρηχών θεμελίων τους και του σαθρού αμμώδους υπεδάφους, αλλά κανένα δεν γέρνει όσο ο Τόρε Πεντέντε, ο γνωστός Κεκλιμένος Πύργος. Οι εργασίες άρχισαν το 1173 και ο πύργος έγειρε στο πλάι προτού καν ολοκληρωθεί ο τρίτος όροφος. Εντούτοις, οι εργασίες συνεχίστηκαν ως την ολοκλήρωσή τους, το 1350.
Αν και γνώριμη η εικόνα του κεκλιμένου πύργου, ξαφνιάζει η μεγάλη κλίση του πανύψηλου μαρμάρινου κτίσματος, που γέρνει νωχελικά δίπλα από τον Καθεδρικό Ναό στην Piazza del Duomo, ή αλλιώς την Πλατεία των Θαυμάτων. Τα 293 σκαλοπάτια της σπειροειδούς σκάλας στο εσωτερικό του πύργου θα σας χαρίσουν πανοραμική θέα.

Θα ήταν παράλειψη όμως να μη δείτε στη γύρω περιοχή:
• Το Τόρε ντελ Λάγκο, όπου έζησε ο Τζιάκομο Πουτσίνι, ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης, ο οποίος συνήθιζε να κυνηγά νεροπούλια στη διπλανή λίμνη Λάγκο ντι Μασατσουκόλι. Ο Πουτσίνι και η γυναίκα του είναι θαμμένοι στο σπίτι, το Μουζέο Βίλα Πουτσίνι, στο μαυσωλείο ανάμεσα στην αίθουσα του πιάνου και την αίθουσα των όπλων, όπου ο συνθέτης φύλαγε το τουφέκι του («το δεύτερο πιο αγαπημένο μου όργανο», όπως έλεγε). Εδώ τα καλοκαίρια γίνεται και το εξαιρετικό ομώνυμο μουσικό φεστιβάλ, στο ανοιχτό θέατρο δίπλα στη λίμνη, η οποία είναι καταφύγιο σπάνιων και αποδημητικών πουλιών.
• Το Βίντσι, πανέμορφο χωριό, γενέτειρα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, με το ομώνυμο μουσείο, γεμάτο από φανταστικές μακέτες και πρωτότυπα του μεγαλοφυούς αυτού ανθρώπου.
• Το Κολοντί, το εντυπωσιακό πάρκο του Πινόκιο στο χωριουδάκι του εμπνευστή του, Κάρλο Λορεντσίνι.
Όλα αυτά είναι απλώς ενδεικτικά. Διότι κάθε δέκα χιλιόμετρα έχεις και μια έκπληξη. Τι να πρωτοδείς; Σε κάθε στροφή και μια πινακίδα. Ν' αλλάξεις κατεύθυνση, να πας κι αλλού; Αυτή είναι η Τοσκάνη: μαγευτική και απρόβλεπτη!


Η Πιστόια, 20 χιλιόμετρα από τη Λούκα, όμορφη και μυστηριώδης, έχτισε τη φήμη της στην παράδοση των πιστολιών (ιταλική λέξη) από το Μεσαίωνα έως σήμερα και στην ανθοκομική της παραγωγή, από τις μεγαλύτερες στην Ιταλία. Οι κάτοικοι της πόλης απέκτησαν τη φήμη διεφθαρμένων και δολοπλόκων το 13ο αιώνα και το στίγμα αυτό δεν έσβησε ποτέ. Αφορμή στάθηκε μια βεντέτα ανάμεσα στις δύο αντίπαλες φατρίες της πόλης, τους Μπιάνκι και τους Νέρι (Λευκούς και Μαύρους), στην οποία ενεπλάκησαν και άλλες πόλεις. Οι δολοφονίες στα στενά δρομάκια της πόλης ήταν σύνηθες φαινόμενο. Το αγαπημένο όπλο όλων ήταν ένα μικρό στιλέτο, που το αποκαλούσαν πιστόλε. Το κατασκεύαζαν οι ντόπιοι σιδηρουργοί, οι οποίοι έφτιαχναν και χειρουργικά εργαλεία. Η μεταλλουργεία ανθεί ακόμη στην Πιστόια: τα πάντα, από λεωφορεία έως ελατήρια για στρώματα, κατασκευάζονται εδώ. Στο ιστορικό κέντρο υπάρχουν μερικά ωραία κτήρια.