Το Δόγμα Μονρόε

[ΠΛΑΤΩΝ]

Στις 2 Δεκεμβρίου του 1823 ο Αμερικανός πρόεδρος Τζέιμς Μονρόε διακήρυξε απευθυνόμενος στο Κογκρέσο ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν στις ευρωπαϊκές δυνάμεις να αναμιχθούν στις υποθέσεις του δυτικού ημισφαιρίου και συγκεκριμένα στη βόρεια και νότια Αμερική. Προειδοποίησε, επίσης, τους ευρωπαίους να μην προσπαθήσουν να εγκαταστήσουν μοναρχικά καθεστώτα στα νέα κράτη της αμερικανικής ηπείρου, τα οποία είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους κυρίως από την Ισπανία.
Η διακήρυξη αυτή του αμερικανού προέδρου έμεινε γνωστή στη διπλωματική ιστορία ως «Δόγμα Μονρόε» και αποτελεί έκτοτε έναν από τους πυλώνες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Ήταν η πρώτη μεγάλη προειδοποίηση προς τη διεθνή κοινότητα ότι οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να αποτελέσουν «ουρά» των ευρωπαϊκών δυνάμεων, αλλά θα ασκήσουν τη δική τους αυτόνομη εξωτερική πολιτική που θα εξυπηρετεί τα εθνικά τους συμφέροντα.

Από την εποχή που διατυπώθηκε ως τις μέρες μας, το Δόγμα Μονρόε προσαρμόστηκε κατά καιρούς στα εκάστοτε συμφέροντα των ΗΠΑ. Το 1840 οι ΗΠΑ δια των προέδρων Τάιλερ και Πολκ χρησιμοποίησαν το δόγμα για να δικαιολογήσουν την επέκτασή τους προς δυσμάς και προς νότο.
Στη σύγχρονη εποχή και κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, το Δόγμα Μονρόε χρησιμοποιήθηκε ως διπλωματικό εργαλείο για την αποτροπή επέκτασης της Σοβιετικής Ένωσης στην αμερικανική ήπειρο. Αφορμή στάθηκε η κουβανική επανάσταση του 1959 που έφερε στην εξουσία τον Φιντέλ Κάστρο, ένα κομουνιστικό καθεστώς υποστηριζόμενο από τη Μόσχα στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ.


Στο δόγμα Μονρόε επισημαίνεται ότι οι ΗΠΑ θα παρεμβαίνουν όποτε ευρωπαϊκό έθνος προσπαθήσει να καταπιέσει ή να ελέγξει άλλο έθνος στο δυτικό ημισφαίριο, εκλαμβάνοντας την κίνηση των Ευρωπαίων ως πράξη επιθετικότητας. Υπό την έννοια αυτή η εθνική των ΗΠΑ δήλωση προκύπτει ως ηγεμονική. Πράγμα άλλωστε που αποδείχθηκε και αποδεικνύεται ακόμη με τη χώρα αυτή να παρεμβαίνει όπου και όποτε κρίνει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.
Πρωταρχικός στόχος της δήλωσης ήταν κυρίως η προάσπιση της ανεξαρτησίας των κρατών της Λατινικής Αμερικής που μόλις είχαν απελευθερωθεί. Το δόγμα αυτό αποτελεί ουσιαστικά τη θεωρία δύο ξεχωριστών σφαιρών επιρροής, του Νέου και του Παλαιού Κόσμου και εξαγγέλθηκε με δεδομένες τις ανησυχίες των ΗΠΑ αφενός ότι οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις θα επιχειρούσουν την ανάκτηση των χαμένων αποικιών της Ισπανίας και αφετέρου ότι οι Ρώσοι φιλοδοξούσαν να επεκταθούν στα Βορειοδυτικά τμήματα της αμερικανικής ηπείρου.

Τότε ο πολύς κύριος Κάνιγκ, υπουργός των εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας και γνωστός όχι μόνο από την εμπλοκή του και στα δικά μας πράγματα, αλλά και ως πλατεία των Αθηνών, πρότεινε στον Μονρόε να κάνουν μια κοινή συμφωνία απαγορευτική για τη μελλοντική εποίκιση της Λατινικής Αμερικής πράγμα που αρχικά βρήκε σύμφωνο όχι μόνο τον Πρόεδρο αλλά και τους προηγούμενους, Τζέφερσον και Μάντισον. Εκείνος που είχε αντιρρήσεις στη σύναψη μιας τέτοιας δήλωσης-συμφωνίας ήταν ο Γραμματέας, γιος του 2ου Προέδρου και μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζον Κουίνσι Άνταμς, που υποστήριξε ότι η χώρα του πρέπει να κάνει αποκλειστική δήλωση.
Έτσι, πείσθηκε ο Μονρόε και θέτοντας τον ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στη δήλωσή του προς το Κογκρέσο στην 7η ετήσια σύσκεψη, 2 Δεκεμβρίου 1823, εστίασε σε τέσσερα σημεία:
(1) Οι ΗΠΑ δεν θα αναμειγνύονταν στις εσωτερικές υποθέσεις ή τους πολέμους μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών
(2) Οι ΗΠΑ αναγνώριζαν και δεν θα παρέμβαιναν στις υπάρχουσες αποικίες του δυτικού ημισφαιρίου
(3) το δυτικό ημισφαίριο ήταν κλειστό για μελλοντική αποίκιση και
(4) κάθε απόπειρα από μια ευρωπαϊκή δύναμη να καταπιέσει ή να ελέγξει οποιοδήποτε έθνος στο δυτικό ημισφαίριο θα αντιμετωπιζόταν ως εχθρική πράξη κατά των Ηνωμένων Πολιτειών.


Η εξοπλιστική δύναμη των ΗΠΑ την εποχή που εξαγγέλθηκε το Δόγμα Μονρόε ήταν ακόμη μικρή. Άλλωστε η χώρα ζούσε πάντα με το φόβο αποβίβασης του ισχυρού βρετανικού ναυτικού στα νότια της ηπείρου. Έτσι το Δόγμα έμεινε άγνωστο εκτός ΗΠΑ για 30 σχεδόν χρόνια πράγμα που διαπιστώνεται από το γεγονός ότι δεν το επικαλέσθηκαν σε αρκετές περιπτώσεις παρέμβασης Ευρωπαίων όπως λ.χ. των Βρετανών στα Φόκλαντ (1833). Βέβαια ο Πρόεδρος Τζέιμς Νοξ Πολκ (1845-1849) που πέρασε στην ιστορία επειδή διπλασίασε την έκταση των ΗΠΑ, προειδοποίησε τους Βρετανούς και τους Ισπανούς, επιβεβαιώνοντας έτσι το δόγμα Μονρόε, εντάσσοντας το Τέξας και το Όρεγκον και με πολεμικές επιχειρήσεις το Νέο Μεξικό στις ΗΠΑ. Το ίδιο έγινε και επί προεδρίας Άντριου Τζόνσον οπότε έληξε και ο εμφύλιος. Το 1867 μετά τις πιέσεις των ΗΠΑ, με συγκέντρωση στρατευμάτων στο Ρίο Γκράντε αποσύρθηκαν οι Γάλλοι.
Οι αντιδράσεις των Λατινοαμερικανών στη δήλωση του Μονρόε δεν μπορούμε να πούμε ότι ήταν αρνητικές. Άλλωστε γνώριζαν πόσο αδύναμες ήταν τότε οι ΗΠΑ και ήξεραν ότι η απειλή προερχόταν από την Ευρώπη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο Σιμόν Μπολιβάρ το 1826 στην πρώτη «Παναμερικανική» Σύσκεψη εκφράστηκε θετικά προς τις δηλώσεις Μονρόε θεωρώντας τις ως ένα εργαλείο εθνικής πολιτικής.

Το δόγμα παραμελήθηκε αρκετά χρόνια μέχρι που οι ΗΠΑ προέκυψαν παγκόσμια δύναμη με τον Θεόδωρο Ρούσβελτ το 1904 να το συμπληρώνει ενισχύοντας τη ζώνη επιρροής της χώρας του. Και ποια ήταν η συμπλήρωση; «Σε περίπτωση κατάφωρων και χρόνιων παραπτωμάτων από ένα έθνος της Λατινικής Αμερικής, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να επεμβαίνουν στα εσωτερικά του έθνους». Με άλλες λέξεις δηλαδή, όποιος μάς πάει κόντρα την έχει βαμμένη!
Και όλα αυτά με το επιχείρημα ότι η Ευρώπη εξακολουθούσε να αποτελεί απειλή για την αμερικανική ήπειρο, φοβούμενος προφανώς μην προλάβουν και «τακτοποιήσουν» οι Ευρωπαίοι πριν από αυτόν τους Λατινοαμερικανούς. Αυτό θυμίζει και την ελληνική παροιμία: «Δυο γάιδαροι τσακώνονταν σε ξένο αχερώνα».


Μεταξύ των δύο Ρούσβελτ, Θεόδωρου και Φραγκλίνου, οι ΗΠΑ έκαναν πολλές παρεμβάσεις τόσο στη λατινική Αμερική όσο και στην Καραϊβική, χωρίς βρετανική αντίδραση. Κάτι που μάλλον σήμανε την υποστήριξη του δόγματος από πλευράς τους, στην κατεύθυνση εξυπηρέτησης των εμπορικών κυρίως συμφερόντων τους. Από τη δεκαετία του 1930 και μετά επιχειρήθηκε η διαμόρφωση αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε «συνεννόηση» με τα έθνη του νότου της ηπείρου που μεταφράζεται ως ιδιοκτήτης (ΗΠΑ) και νοικάρης (λαοί), πράγμα που ισχύει σε διάφορες περιοχές μέχρι σήμερα.
Εδώ αξίζει να παραθέσουμε μια χαρακτηριστικότατη δήλωση Αμερικανού Προέδρου (Δημοκρατικού παρακαλώ) που αναδεικνύει ότι η εξωτερική πολιτική των Αμερικανών έχει την πηγή της στο δόγμα Μονρόε. Δήλωσε λοιπόν ο Τζον Κένεντι στις 29 Αυγούστου 1962 σε συνέντευξη τύπου: «Το Δόγμα Μονρόε σημαίνει αυτό που ο Πρόεδρος Μονρόε και ο Τζον Κουίνσι Άνταμς διατύπωσαν, και αυτό είναι ότι θα αντιταχθούμε στην επέκταση εξουσιών κάθε ξένης δύναμης στο δυτικό ημισφαίριο, και γι' αυτό είμαστε αντίθετοι σε ό,τι συμβαίνει στην Κούβα σήμερα. Γι΄ αυτό σταματήσαμε τις δοσοληψίες. Αυτός είναι ο λόγος που εργαστήκαμε στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών και με άλλους τρόπους για να απομονώσουμε την κομμουνιστική απειλή, στην Κούβα. Γι΄ αυτό θα εξακολουθήσουμε τη μεγάλη μας προσπάθεια να την αποφύγουμε».

Βέβαια αν δεν τον είχαν δολοφονήσει, θα είχε σήμερα εκτός από τη χαρά της ζωής και μια άλλη χαρά. Να απολαμβάνει ένα Πρόεδρο του Νότου, τέως νοικάρη τους, που ευχόμενος να μην δολοφονήσουν και τον Ομπάμα, δήλωσε: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι μόνο ο Λευκός Οίκος, είναι μια αυτοκρατορία που σκοτώνει, βομβαρδίζει και δολοφονεί».
Αυτό λοιπόν δήλωσε ο Ούγκο Τσάβεζ, γιατί βλέπετε κανένα δόγμα δεν είναι ικανό να σταθεί όταν ο λαός δεν το επιθυμεί. Εκτός κι αν είναι αμετανόητοι ραγιάδες.


Πηγή: sansimera.gr, gefyrismoi.blogspot.com