Κωνσταντινούπολη

[ΠΛΑΤΩΝ]

Η Κωνσταντινούπολη εκτείνεται εκατέρωθεν των στενών του Βοσπόρου, τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο ασιατικό μέρος της Τουρκίας. Η Θάλασσα του Μαρμαρά αποτελεί το νότιο σύνορό της. Ο Βόσπορος, αλλά και ο Κεράτιος Κόλπος, που είναι φυσικό λιμάνι, χωρίζουν την πόλη σε δύο τμήματα. Μολονότι δεν είναι πλέον πρωτεύουσα της Τουρκίας, η Κωνσταντινούπολη παραμένει η μεγαλύτερη και πιο μνημειώδης πόλη της χώρας. Εκτιμάται ότι ο πληθυσμός της είναι περίπου 13.500.000.
Στον οδηγό αυτό η κεντρική Κωνσταντινούπολη χωρίζεται σε τέσσερις περιοχές. Τρεις απ’ αυτές βρίσκονται νότια του Κεράτιου Κόλπου.
1. Ακρωτήριο Σαραγιού, όπου βρίσκεται το μεγαλοπρεπές Παλάτι Τοπκαπί.
2. Περιοχή Σουλτάναχμετ, όπου δεσπόζουν δύο αριστουργήματα της αρχιτεκτονικής, η Αγία Σοφία και το Μπλε Τζαμί.
3. Η Συνοικία της Αγοράς, ένας λαβύρινθος από στενά δρομάκια που σφύζει από εμπορική δραστηριότητα και όπου ο ρυθμός της ζωής είναι πολύ διαφορετικός.
4. Πέραν ή Μπέγιογλου, βόρεια του Κεράτιου, που επί αιώνες ήταν ο αγαπημένος τόπος διαμονής των ξένων κοινοτήτων. Διατηρεί ακόμα την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρά του.

Η Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. σε ένα σημείο φυσικά προφυλαγμένο, από όπου ελεγχόταν η εμπορική δραστηριότητα στο Βόσπορο. Επί 16 αιώνες ήταν μεγάλη αυτοκρατορική πρωτεύουσα, αρχικά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κι έπειτα των Οθωμανών σουλτάνων. Επί χίλια σχεδόν χρόνια η Κωνσταντινούπολη ήταν η πλουσιότερη πόλη της χριστιανοσύνης.
Οι περισσότεροι επισκέπτες εντυπωσιάζονται αμέσως από το πλήθος των τεμενών, που κυμαίνονται από επιβλητικά κτίσματα με τρούλους που δεσπόζουν στον ορίζοντα μέχρι μικρά τζαμιά που βρίσκονται σε κάθε γειτονιά και θα περνούσαν απαρατήρητα αν δεν υπήρχαν οι μιναρέδες τους. Αρκετά από αυτά ήταν αρχικά εκκλησίες, που μετατράπηκαν σε ισλαμικούς χώρους λατρείας μετά την κατάκτηση των Οθωμανών. Τα πιο ξεχωριστά έχουν ανακηρυχθεί εθνικά μνημεία, αλλά δεν χρησιμοποιούνται πλέον για λατρευτικούς σκοπούς.
Σε ολόκληρη την Κωνσταντινούπολη, πέντε φορές τη μέρα, από μεγάφωνα πάνω στους μιναρέδες της πόλης ακούγεται ο ύμνος που καλεί τους πιστούς σε προσευχή. Πάνω από το 99% του πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι.


Ως πρώην πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας που εκτεινόταν από την Αλγερία ως το Ιράκ και από την Αραβία ως την Ουγγαρία, η Κωνσταντινούπολη φιλοξενεί τεράστιες και πολυποίκιλες συλλογές θησαυρών. Κάποιοι από αυτούς, που κυμαίνονται από μουσικά όργανα έως κοσμήματα ανεκτίμητης αξίας, βρίσκονται στα πανέμορφα πρώην παλάτια των Οθωμανών σουλτάνων, τα οποία αξίζει να επισκεφτείτε για να θαυμάσετε την αρχιτεκτονική και την πολυτελή διακόσμησή τους.
Κάθε μουσείο στην Κωνσταντινούπολη συνεισφέρει στο τεράστιο πολιτισμικό παζλ αυτής της κοσμοπολίτικης πόλης. Από τα αρχαία ελληνικά ερείπια και τα πρώιμα κινεζικά κεραμικά, που έφτασαν στην πόλη από το Δρόμο του Μεταξιού, ως τα πλακίδια του 16ου αιώνα στα μεγάλη τεμένη και τα σύγχρονα βιομηχανικά, όλα έχουν τη θέση τους στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης. Τα σημαντικότερα μουσεία περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία εκθεμάτων.

Η Κωνσταντινούπολη ανέκαθεν προσέλκυε ξένους επισκέπτες. Συμπεριλαμβανόταν στο ταξίδι της Μεγάλης Διαδρομής του 19ου αιώνα, το οποίο επιχειρούσαν όσοι ήθελαν να συνδυάσουν τη διεύρυνση των οριζόντων τους με τις εξωτικές απολαύσεις. Λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής θέσης που κατείχε η πόλη, οι πρέσβεις των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης ήταν πρόσωπα σημαντικά και είχαν στενές σχέσεις με τους σουλτάνους. Άλλοι επισκέπτες κατέφθασαν εδώ λόγω πολέμου, είτε λαμβάνοντας μέρος σε μάχες είτε ως πρόσφυγες. Μερικοί από τους διάσημους επισκέπτες και κατοίκους της Πόλης ήταν οι: Λόρδος Βύρων, Πιερ Λοτί, Γκουρτζίεφ, Αγκάθα Κρίστι, Λε Κορμπιζιέ, Άνταμ Μιτσκιέβιτς, Γουλιέλμος Β’, Έρνεστ Χέμινγουεϊ, Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, Λαίδη Γουόρτλι Μόνταγκιου κ.α.


Η καλύτερη εποχή για να επισκεφτεί κανείς την Κωνσταντινούπολη είναι στα τέλη Μαΐου ή στις αρχές Σεπτεμβρίου. Την περίοδο από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο τα πάντα είναι πιο ακριβά, ενώ υπάρχει πολυκοσμία και ζέστη. Ωστόσο, τότε γίνονται οι περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως θερινά φεστιβάλ τέχνης και μουσικής. Από τέλη Νοεμβρίου μέχρι τον Νοέμβριο η πόλη καλύπτεται από γκρίζο νέφος. Παρόλα αυτά, ο καιρός είναι ήπιος τόσο το φθινόπωρο όσο και το χειμώνα. Εκτός από τα καλλιτεχνικά και αθλητικά γεγονότα, στη διάρκεια του έτους υπάρχουν επίσης πολλές επίσημες αργίες και θρησκευτικές γιορτές. Καλό θα είναι να τις λάβετε υπόψη σας όταν σχεδιάζετε διαδρομές που θα ακολουθήσετε, καθώς κάποια αξιοθέατα μπορεί να είναι κλειστά ή γεμάτα από ντόπιους. Σε μερικές από αυτές τις γιορτές περιλαμβάνονται και εντυπωσιακά, πολύ ενδιαφέροντα θεάματα.


ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΙΟΥ
Το καταπράσινο ακρωτήριο στο οποίο συναντιούνται ο Βόσπορος με τη Θάλασσα του Μαρμαρά βρίσκεται σε φυσική στρατηγική θέση. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, σ’ αυτή την ασύγκριτη τοποθεσία υπήρχαν μοναστήρια και δημόσια κτήρια. Σήμερα εδώ δεσπόζει το μεγαλειώδες συγκρότημα κτηρίων που αποτελεί το Παλάτι Τοπκαπί, κατοικία των Οθωμανών σουλτάνων και των γυναικών του χαρεμιού επί 400 χρόνια. Το παλάτι, με τα πολυτελή διαμερίσματα και τις εκθαμβωτικές συλλογές κοσμημάτων και άλλων θησαυρών, είναι ανοιχτό για το κοινό ως μουσείο. Αρχικά το παλάτι κάλυπτε σχεδόν όλη την περιοχή με τους κήπους και τα περίπτερά του. Σήμερα, ένα τμήμα του έχει μετατραπεί σε δημόσιο πάρκο. Ακριβώς δίπλα βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο, που στεγάζει μια εξαιρετική συλλογή ευρημάτων από την Τουρκία και την Εγγύς Ανατολή.


Παλάτι Τοπκαπί
Μεταξύ 1459 και 1465, λίγο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ο Μωάμεθ Β’ έχτισε το Παλάτι Τοπκαπί ως κύρια κατοικία του. Επρόκειτο για μια σειρά από περίπτερα γύρω από τέσσερις μεγάλες αυλές –ήταν οι πέτρινες εκδοχές των σκηνών στις οποίες κατοικούσαν αρχικά οι Οθωμανοί νομάδες. Το παλάτι χρησιμοποιούνταν ως κυβερνητικό κέντρο και είχε μια σχολή στην οποία εκπαιδεύονταν οι στρατιώτες και οι δημόσιοι υπάλληλοι. Το 16ο αιώνα, όμως, η κυβέρνηση μεταφέρθηκε στην Υψηλή Πύλη. Ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ Α’ εγκατέλειψε το Τοπκαπί το 1853 και εγκαταστάθηκε στο Παλάτι Ντολμαμπαχτσέ. Το 1924 άνοιξε για το κοινό ως μουσείο.
Κατά τα 470 χρόνια της κυριαρχίας τους, οι Οθωμανοί σουλτάνοι συγκέντρωσαν μία εξαιρετική συλλογή θησαυρών. Μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923 εθνικοποιήθηκε και μεγάλο μέρος της εκτίθεται στο Παλάτι Τοπκαπί. Εκτός από τα δώρα διπλωματών και τα αντικείμενα που ήταν παραγγελίες στους τεχνίτες των εργαστηρίων του παλατιού, πολλά από τα εκθέματα έφτασαν στο παλάτι ως λάφυρα από στρατιωτικές εκστρατείες. Αρκετά τρόπαια χρονολογούνται από την περίοδο επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την εποχή της βασιλείας του Σελίμ Α’ (1512-1520), όταν κατακτήθηκαν η Συρία, η Αραβία και η Αίγυπτος.


Σημείο 1. Πύλη των Χαιρετισμών: είσοδος του παλατιού.
Σημείο 2. Δεύτερη αυλή.


Σημείο 3. Ντιβάν: Εδώ συνεδρίαζαν οι βεζίρηδες του αυτοκρατορικού συμβουλίου, τους οποίους, μερικές φορές, παρακολουθούσε κρυφά ο σουλτάνος.
Δίπλα ακριβώς στεγάζεται η έκθεση όπλων και πανοπλιών. Στην αίθουσα που είναι γνωστή ως Εσωτερικό Θησαυροφυλάκιο αποθηκεύονταν οι φόροι υποτέλειας από κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας. Καθώς μπαίνετε βλέπετε μία σειρά από λάβαρα με ουρές αλόγων, που χρησιμοποιούνταν σε παρελάσεις ή επιδεικνύονταν έξω από σκηνές επισημαίνοντας το αξίωμα των ιδιοκτητών. Οι βεζίρηδες, για παράδειγμα, είχαν τρεις ουρές, ο Μέγας Βεζίρης είχε πέντε, ενώ το λάβαρο του σουλτάνου είχε εννέα ουρές. Στα όπλα περιλαμβάνονται περίτεχνα ξίφη και διάφορα τόξα που είχαν φτιάξει οι ίδιοι οι σουλτάνοι (ειδικά ο Βαγιαζίτ Β’ ήταν εξαιρετικός τεχνίτης). Δίπλα σ’ αυτά τα εξαίσια κομμάτια, τα τεράστια σιδερένια ξίφη των Ευρωπαίων σταυροφόρων φαντάζουν χοντροκομμένα. Επίσης, μπορείτε να δείτε οθωμανικές πανοπλίες του 15ου αιώνα και πολύχρωμες ασπίδες. Οι ασπίδες έχουν μεταλλικό κέντρο που πλαισιώνεται από μια σφιχτοπλεγμένη ψάθα ζωγραφισμένη με λουλούδια.
Σημείο 4. Η Πύλη της Ευτυχίας ονομάζεται επίσης και Πύλη των Λευκών Ευνούχων.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)

Σημείο 5. Χαρέμι. Επισκεφτείτε το λαβύρινθο των αιθουσών όπου ζούσαν οι γυναίκες και οι παλλακίδες του σουλτάνου. Η λέξη χαρέμ προέρχεται από την αραβική λέξη για το «απαγορευμένο». Ήταν η οικία των συζύγων, παλλακίδων και παιδιών του σουλτάνου και φρουρούνταν από μαύρους ευνούχους σκλάβους. Ο σουλτάνος και οι γιοι του ήταν οι μόνοι άντρες που επιτρεπόταν να μπουν στο χαρέμι, το οποίο περιλάμβανε και το Κλουβί, μια σειρά δωματίων στα οποία περιορίζονταν τα αδέρφια του σουλτάνου ώστε να αποφεύγονται διαμάχες για τη διαδοχή. Το χαρέμι του Τοπκαπί διαμορφώθηκε από τον Μουράτ Γ’ το 16ο αιώνα και είναι ένας σωστός λαβύρινθος από διαδρόμους και αίθουσες με πλακίδια.
Οι γυναίκες του χαρεμιού ήταν σκλάβες, συγκεντρωμένες από τα πέρατα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κι ακόμα μακρύτερα. Όνειρό τους ήταν να γίνουν ευνοούμενες του σουλτάνου και να γεννήσουν γιο, πράγμα που μερικές φορές οδηγούσε σε γάμο. Ο ανταγωνισμός ήταν έντονος, καθώς στην ακμή του το χαρέμι στέγαζε πάνω από χίλιες παλλακίδες, πολλές από τις οποίες παρέμειναν για πάντα υπηρέτριες των συγκρατούμενών τους. Οι τελευταίες γυναίκες έφυγαν το 1909.

Σημείο 6. Οι κουζίνες φιλοξενούν εκθέσεις κεραμικών, γυαλικών και ασημικών. Τα τουρκικά και ευρωπαϊκά αντικείμενα επισκιάζονται από την εντυπωσιακή συλλογή κινεζικής και, σε μικρότερη κλίμακα, ιαπωνικής πορσελάνης, που κατέφθασε στην Τουρκία από το Δρόμο του Μεταξιού. Η συλλογή κινεζικής πορσελάνης του Τοπκαπί είναι η δεύτερη καλύτερη στον κόσμο έπειτα από αυτή που βρίσκεται στην ίδια την Κίνα. Τα εκθέματα κινεζικής πορσελάνης καλύπτουν την περίοδο τεσσάρων δυναστειών: τη δυναστεία Σουνγκ (10ος-13ος αιώνας), που ακολουθήθηκε από τη Γιουάν (13ος-14ος αιώνας), τη δυναστεία Μινγκ (14ος-17ος αιώνας) και τη δυναστεία Τσινγκ (17ος-20ος αιώνας). Η πράσινη πορσελάνη, η πλέον πρώιμη μορφή που συνέλεγαν οι σουλτάνοι, έμοιαζε με νεφρίτη, που ήταν η τυχερή πέτρα των Κινέζων.
Οι Οθωμανοί τη θεωρούσαν πολύτιμη γιατί λεγόταν ότι εξουδετέρωνε το δηλητήριο στις τροφές. Πιο κομψές είναι οι εξαιρετικές γαλανόλευκες πορσελάνες της δυναστείας των Μινγκ. Η κινεζική αισθητική άσκησε σημαντική επιρροή στους Οθωμανούς τεχνίτες, ειδικά στη δημιουργία σχεδίων για την παραγωγή κεραμικών του Ιζνίκ. Στη συλλογή του Τοπκαπί δεν υπάρχουν κεραμικά από το Ιζνίκ, αλλά πολλά από τα πλακίδια στους τοίχους του παλατιού προέρχονται από κει. Σε αυτά φαίνεται ξεκάθαρα η κινεζική επιρροή. Οι μεταγενέστερες πορσελάνες, ειδικότερα του τύπου Ιμαρί της Ιαπωνίας, προορίζονταν αποκλειστικά για εξαγωγές. Χαρακτηριστικά δείγματα είναι τα πιάτα που έχουν διακοσμηθεί με στίχους από το Κοράνι.
Ένα μέρος της κουζίνας, το κελάρι των ζαχαροπλαστών, έχει διατηρηθεί όπως ήταν την εποχή που χρησιμοποιούνταν. Εκεί εκτίθενται μεγάλα καζάνια και άλλα σκεύη που χρησιμοποιούσαν οι μάγειροι του παλατιού για να ετοιμάσουν φαγητό για 12.000 κατοίκους και καλεσμένους.
Σημείο 7. Αίθουσα του Θρόνου.
Σημείο 8. Βιβλιοθήκη του Αχμέτ Γ’. Η βιβλιοθήκη που χτίστηκε το 1719 είναι ένα κομψό μαρμάρινο κτήριο. Στον τοίχο κάτω από την κύρια είσοδο υπάρχει μία κρήνη.


Σημείο 9. Θησαυροφυλάκιο. Απ’ όλες τις εκθέσεις του παλατιού η πιο εντυπωσιακή είναι ίσως αυτή του Θησαυροφυλακίου, καθώς λάμπει ολόκληρη από χιλιάδες πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους. Έκπληξη προκαλεί ο μικρός αριθμός γυναικείων κοσμημάτων. Ενώ οι θησαυροί των σουλτάνων και των βεζίρηδων αποτελούσαν κρατική περιουσία και επέστρεφαν στο παλάτι μετά το θάνατό τους, δεν συνέβαινε το ίδιο και με τα υπάρχοντα των γυναικών της αυλής.
Στην πρώτη αίθουσα βλέπουμε την πανοπλία με τα διαμάντια του Μουσταφά Γ’ (1757-1774), που σχεδιάστηκε για επίσημες τελετές. Στα διπλωματικά δώρα περιλαμβάνεται ένα λεπτό αγαλματίδιο από σεντέφι που παρουσιάζει έναν πρίγκιπα κάτω από το υπόστεγο, το οποίο στάλθηκε στον Αβδούλ Αζίζ (1861-1876) από την Ινδία.
Τα σημαντικότερα εκθέματα βρίσκονται στη δεύτερη αίθουσα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το στιλέτο του Τοπκαπί (φωτογραφία) του 1741. Αυτό το εξαιρετικό αντικείμενο ήταν παραγγελία κάποιου σουλτάνου στους τεχνίτες του. Προοριζόταν να δωριστεί στο σάχη της Περσίας, ο οποίος πέθανε προτού το παραλάβει. Μεταξύ των εκθεμάτων περιλαμβάνονται επίσης και λοφία (φτερά) με πολύτιμους λίθους που κοσμούσαν τα αυτοκρατορικά σαρίκια.
Στην τρίτη αίθουσα, το 86 καρατίων Διαμάντι του Κουταλά λέγεται ότι ανακαλύφθηκε το 17ο αιώνα ανάμεσα σε σκουπίδια κι αγοράστηκε από έναν παλιατζή έναντι τριών κουταλιών.
Άλλο έκθεμα είναι ο χρυσοποίκιλτος θρόνος Μπαϊράμ, που δόθηκε στον Μουράτ Γ’ από τον κυβερνήτη της Αιγύπτου το 1574, και χρησιμοποιούνταν σε κρατικές τελετές.


Η συλλογή αυτοκρατορικών φορεσιών φιλοξενείται στην Αίθουσα των Ιπποκόμων Εκστρατείας, των οποίων καθήκον ήταν να φροντίζουν τα αυτοκρατορικά ενδύματα. Κατά παράδοση, όταν ένας σουλτάνος πέθαινε, τα ρούχα του φυλάσσονταν σε σφραγισμένα μπαούλα. Έτσι, σήμερα μπορούμε να δούμε άριστα διατηρημένο το καφτάνι του Μωάμεθ του Πορθητή (φωτογραφία). Οι αλλαγές του σουλτάνου Μαχμούτ Β’ έφεραν επανάσταση και στον τρόπο ντυσίματος. Το τέλος μιας εποχής ήρθε όταν το απλό γκρίζο σερζ αντικατέστησε τα πολυτελή μεταξωτά υφάσματα.
Σημείο 10. Έκθεση με μινιατούρες και χειρόγραφα. Μόνο ένα μικρό τμήμα από τη συνολική συλλογή των 13.000 μινιατουρών και χειρογράφων εκτίθεται στο Τοπκαπί. Σε αυτό περιλαμβάνεται μία σειρά από απεικονίσεις πολεμιστών και τρομερών πλασμάτων με τον τίτλο «Δαίμονες και Τέρατα στη Ζωή των Νομάδων», που φιλοτέχνησε ο Μοχάμεντ Σιγιάχ Καλέμ, πιθανόν το 12ο αιώνα.
Το οθωμανικό στυλ μινιατούρας εξελίχτηκε από την ανατολική παράδοση ζωγραφικής σε μινιατούρες, που επικρατούσε στη Μογγολική Ινδία και την Περσία.
Επίσης, θα δείτε εξαιρετικά δείγματα καλλιγραφίας, καθώς και αντίγραφα του Κορανίου, χειρόγραφα με ποιήματα και διάφορα φιρμάνια, δηλαδή διατάγματα των σουλτάνων.
Σημείο 11. Περίπτερο του Ιερού Μανδύα. Σ’ αυτές τις πέντε θολωτές αίθουσες εκτίθενται κάποια από τα ιερότερα κειμήλια του Ισλάμ, και γι’ αυτό αποτελούν χώρο προσκυνήματος για τους μουσουλμάνους. Τα περισσότερα κειμήλια του Περιπτέρου βρήκαν το δρόμο για την Κωνσταντινούπολη μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου και της Αραβίας από τον Σελίμ Α’. Ο πιο ιερός θησαυρός είναι ο μανδύας που φορούσε κάποτε ο Προφήτης Μωάμεθ.
Οι επισκέπτες δεν μπορούν να μπουν στο δωμάτιο όπου φυλάσσεται: κοιτούν μέσα σ’ αυτό από την ανοιχτή πόρτα ενός προθάλαμου. Μέρα και νύχτα, ιερωμένοι απαγγέλουν εδάφια από το Κοράνι πάνω από το χρυσό μπαούλο όπου φυλάσσεται ο μανδύας. Μπροστά από το μπαούλο επιδεικνύονται δύο από τα ξίφη του Μωάμεθ.
Σε ένα γυάλινο ντουλάπι στον προθάλαμο επιδεικνύονται τρίχες από τα γένια του Προφήτη, ένα ιδιόχειρο γράμμα του και ένα αποτύπωμα του ποδιού του. Στις άλλες αίθουσες μπορείτε να δείτε τη ράβδο του Μωυσή, το σπαθί του Δαβίδ, ένα χέρι του Ιωάννη του Πρόδρομου και μερικές από τις περίτεχνες κλειδαριές και τα κλειδιά της Κάαμπα που έστειλαν διάφοροι σουλτάνοι στη Μέκκα.
Σημείο 12. Η τέταρτη αυλή είναι μια σειρά κήπων με μικρά περίπτερα. Εδώ βρίσκεται και το εστιατόριο Κόνιαλι.


Σημείο 13. Περίπτερο της Βαγδάτης. Το 1639, ο Μουράτ Δ’ έχτισε αυτό το περίπτερο με τα εξαιρετικά γαλανόλευκα πλακίδια για να γιορτάσει την κατάκτηση της Βαγδάτης.
Δίπλα βρίσκεται το περίπτερο Ιφταριγιέ. Αυτό το μπαλκόνι ανάμεσα στο Περίπτερο της Βαγδάτης και το Περίπτερο της Περιτομής, προσφέρει θέα στον Κεράτιο Κόλπο. Στο σημείο αυτό τελειώνει και η περιήγηση στο Παλάτι Τοπκαπί.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)

Κρήνη του Αχμέτ Γ’
Η ωραιότερη από τις αμέτρητες κρήνες της Κωνσταντινούπολης, που χτίστηκε το 1728, διασώθηκε μετά τη βίαιη εκθρόνιση του σουλτάνου Αχμέτ Γ’ δύο χρόνια αργότερα. Πολλά από τα υπόλοιπα μνημεία που κατασκευάστηκαν κατά τη βασιλεία του σουλτάνου, γνωστή ως Εποχή της Τουλίπας, έχουν καταστραφεί. Η κρήνη είναι σε ρυθμό τουρκικού ροκοκό, με πέντε μικρούς θόλους, κόγχες σε σχήμα μιχράμπ και εντυπωσιακά ανάγλυφα λουλουδιών.
Οι οθωμανικές κρήνες δεν είναι ακριβώς πίδακες νερού αλλά περίτεχνες δημόσιες βρύσες. Μερικές φορές περιλάμβαναν έναν πάγκο, το σεμπίλ, όπου προσφερόταν νερό. Στην προκειμένη περίπτωση, καθένας από τους τέσσερις τοίχους της κρήνης είναι εξοπλισμένος με μια βρύση (τσεσμέ) πάνω από μια σκαλιστή μαρμάρινη λεκάνη. Πάνω από κάθε βρύση υπάρχει μία καλλιγραφική επιγραφή του ποιητή του 18ου αιώνα Σεγίτ Βεχμπί Εφέντι. Η επιγραφή σε χρυσό πάνω σε γαλαζοπράσινο φόντο είναι προς τιμήν του ιδρυτή της κρήνης. Σε καθεμία από τις τέσσερις γωνίες, μπροστά από τρία παράθυρα με περίτεχνες μαρμάρινες γρίλιες υπάρχει ένα σεμπίλ. Αντί για το συνηθισμένο κρύο νερό, όσοι περνούσαν από τη συγκεκριμένη κρήνη απολάμβαναν σερμπέτια και αρωματισμένα νερά σε ασημένια κύπελλα.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)

Σοκάκι Σογούκτσεσμε
Γοητευτικά ξύλινα σπίτια πλαισιώνουν αυτό το στενό κατηφορικό πλακόστρωτο, το «δρόμο της κρύας βρύσης», που βρίσκεται ανάμεσα στα εξωτερικά τείχη του Παλατιού Τοπκαπί και τους ψηλούς μιναρέδες της Αγίας Σοφίας. Τέτοια παραδοσιακά σπίτια χτίζονταν στην πόλη από τα τέλη του 18ου αιώνα και μετά. Τα κτήρια του δρόμου ανακαινίστηκαν από την Τουρκική Λέσχη Αυτοκινητιστών και Περιηγητών (ΤΤΟΚ) κατά τη δεκαετία του 1980. Κάποια από αυτά τώρα αποτελούν την Πανσιόν Αγία Σοφία, μία σειρά ξενώνων σε παστέλ χρώματα, πολύ δημοφιλή στους τουρίστες. Ένα άλλο κτήριο έχει μετατραπεί από τη λέσχη ΤΤΟΚ σε βιβλιοθήκη ιστορικών εγγράφων, με αρχείο γκραβούρων και φωτογραφιών της πόλης. Η ρωμαϊκή δεξαμενή στο τέρμα του δρόμου στεγάζει σήμερα το εστιατόριο Σαρνίτς.
Τα χαρακτηριστικά κομψά αστικά σπίτια της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα είχαν πέτρινο ισόγειο πάνω από το οποίο υψώνονταν ένας ή δύο ξύλινοι όροφοι. Επίσης, κατά κανόνα, τα κτίσματα είχαν και τσικμά, ένα τμήμα που προεξείχε προς το δρόμο. Αυτό εξελίχτηκε από το παραδοσιακό τούρκικο μπαλκόνι, που στα βόρεια της χώρας ήταν κλειστό λόγω του ψυχρότερου κλίματος. Πάνω από τα παράθυρα των επάνω ορόφων τοποθετούνταν κάφεσλερ, δηλαδή ξύλινες γρίλιες, από τις οποίες οι γυναίκες του σπιτιού παρακολουθούσαν την κίνηση στο δρόμο χωρίς να τις βλέπουν. Λίγα ξύλινα σπίτια σώζονται πλέον. Όσα απομένουν οφείλουν την ύπαρξή τους στον τουρισμό –πολλά έχουν αναπαλαιωθεί και λειτουργούν ως ξενοδοχεία. Ο νόμος απαγορεύει την κατεδάφισή τους, ωστόσο είναι εξαιρετικά δύσκολο να ασφαλιστούν αφού η πόλη έχει πληγεί επανειλημμένως από καταστροφικές πυρκαγιές.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)

Υψηλή Πύλη
Οι ξένοι πρέσβεις στην οθωμανική Τουρκία ήταν γνωστοί ως Πρέσβεις της Υψηλής Πύλης, λόγω αυτής της μνημειώδους πύλης που κάποτε οδηγούσε στα γραφεία και στο παλάτι του Μεγάλου Βεζίρη. Ο θεσμός της Υψηλής Πύλης έπαιζε σημαντικό ρόλο στην οθωμανική κοινωνία γιατί συχνά λειτουργούσε ως αποτελεσματικό αντίβαρο στα καπρίτσια των σουλτάνων.
Η ροκοκό πύλη που βλέπετε σήμερα χτίστηκε τη δεκαετία του 1840. Σήμερα, η είσοδος με το φυλάκιο εξυπηρετεί τα γραφεία της δημοτικής αρχής της Κωνσταντινούπολης.


Σταθμός Σίρκετζι
Ο εντυπωσιακός σταθμός Σίρκετζι κατασκευάστηκε για να υποδεχτεί το πολυαναμενόμενο Οριάν Εξπρές από την Ευρώπη. Εγκαινιάστηκε επίσημα το 1890, αν και το πολυτελές τρένο είχε αρχίσει να εκτελεί τη διαδρομή προς την Κωνσταντινούπολη ένα χρόνο νωρίτερα. Το σχέδιο του Γερμανού αρχιτέκτονα Γιάσμουντ ενσωματώνει με επιτυχία στοιχεία από διάφορες αρχιτεκτονικές παραδόσεις της Κωνσταντινούπολης. Πέτρες και τούβλα βυζαντινού στυλ συνδυάζονται με πύλες σε εσοχές σελτζουκικού στυλ και μουσουλμανικές αψίδες σε σχήμα πετάλου γύρω από παράθυρα. Στο σταθμό υπάρχει επίσης ένα ευχάριστο καφενείο. Ο Σίρκετζι συνδέεται με την Ελλάδα και άλλες χώρες της Ευρώπης, καθώς και με την ευρωπαϊκή πλευρά της Τουρκίας. Ο άλλος μεγάλος σιδηροδρομικός σταθμός της πόλης είναι αυτός του Χαϊντάρπασα στην ασιατική πλευρά.
Το Οριάν Εξπρές έκανε το πρώτο του ταξίδι από το Παρίσι στην Κωνσταντινούπολη το 1889, καλύπτοντας τη διαδρομή 2.900 χιλιομέτρων σε τρεις μέρες. Ο σταθμός Σίρκετζι και το ξενοδοχείο Πέρα Παλάς κατασκευάστηκαν ειδικά για να υποδεχτούν τους επιβάτες του. Στους πλούσιους και συχνά διάσημους επιβάτες του «Τρένου των Βασιλιάδων, Βασιλιά των Τρένων» περιλαμβάνονταν όντως βασιλείς, πρόεδροι, πολιτικοί, αριστοκράτες και ηθοποιοί. Ο Βασιλιάς Βόρις Γ’ της Βουλγαρίας συνήθιζε να οδηγεί το τρένο όταν διέσχιζε τη χώρα του μ’ αυτό. Το Οριάν Εξπρές, συνώνυμο του εξωτισμού και του ρομαντισμού, συνδέθηκε με την ανατολίτικη άποψη της Κωνσταντινούπολης ως καταφύγιο διπλωματών και εμπόρων όπλων. Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για 19 βιβλία –μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές» της Αγκάθα Κρίστι και «Οριάν Εξπρές» του Γκράχαμ Γκριν-, 6 κινηματογραφικά έργα και ένα μουσικό κομμάτι. Την εποχή του ψυχρού πολέμου έχασε την πολυτέλειά του, ωστόσο συνέχισε να κάνει δρομολόγια, ακόμα και χωρίς εστιατόριο, μέχρι το 1977, φτάνοντας δύο φορές την εβδομάδα στην Κωνσταντινούπολη.


ΣΟΥΛΤΑΝΑΧΜΕΤ
Τα δύο κυριότερα μνημεία της Κωνσταντινούπολης αντικρίζουν το ένα το άλλο στην περιοχή των κήπων που είναι γνωστή ως Πλατεία Σουλτάναχμετ. Αυτό το τμήμα της πόλης πήρε τ’ όνομά του από το σουλτάνο Αχμέτ Α’, που έχτισε το Μπλε Τζαμί. Απέναντι βρίσκεται η Αγία Σοφία, εξαιρετικό δείγμα πρώιμης βυζαντινής αρχιτεκτονικής και μία από τις πιο ωραίες εκκλησίες του κόσμου ακόμα και σήμερα. Ο παραλληλόγραμμος χώρος δίπλα στο Μπλε Τζαμί επισημαίνει τη θέση του Ιπποδρόμου, ένα στάδιο για αρματοδρομίες που χτίστηκε από τους Ρωμαίους γύρω στο 200 μ.Χ. Από την άλλη πλευρά του Μπλε Τζαμιού, το Σουλτάναχμετ κατηφορίζει προς τη Θάλασσα του Μαρμαρά. Εδώ, πάνω στα ερείπια του Μεγάλου Παλατιού των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, χτίστηκαν παραδοσιακά οθωμανικά σπίτια.
Σε αυτή τη γοητευτική ιστορική συνοικία υπάρχουν επίσης αρκετά μουσεία, όπως το Μουσείο Μωσαϊκών, χτισμένο πάνω από ένα τμήμα του παλιού βυζαντινού Μεγάλου Παλατιού, και το Μουσείο Τουρκικής και Ισλαμικής Τέχνης. Το γραφικό σκηνικό συμπληρώνουν οι πωλητές σιμίτ (κουλούρι) και χαλιών, καθώς και τα παιδιά που πωλούν αναμνηστικές κάρτες.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)

Αγία Σοφία
Ο «Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας» συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα του κόσμου. Αποτελεί μνημείο της εξέλιξης της βυζαντινής πρωτεύουσας του 6ου αιώνα μ.Χ. και άσκησε σημαντικότατη επιρροή στην αρχιτεκτονική των αιώνων που ακολούθησαν. Το τεράστιο κτίσμα κατασκευάστηκε στη θέση δύο παλιότερων εκκλησιών και εγκαινιάστηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό το 537. Το 15ο αιώνα οι Οθωμανοί το μετέτρεψαν σε τέμενος –οι μιναρέδες, οι τάφοι και οι κρήνες είναι αυτής της περιόδου. Για να στηριχτεί το ογκώδες κτήριο, το εξωτερικό έχει επανειλημμένως ενισχυθεί με αντερείσματα, έτσι το αρχικό του σχήμα έχει αλλοιωθεί.
Το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, σχεδιασμένο έτσι ώστε να καθρεφτίζει επί γης τα ουράνια, προκαλεί δέος. Σημεία που παρουσιάζουν καλλιτεχνικό ενδιαφέρον είναι τα παραστατικά ψηφιδωτά –απομεινάρια της διακόσμησης που κάποτε κάλυπτε τα υπερώα, αλλά σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Αυτά τα εξαιρετικά βυζαντινά έργα τέχνης χρονολογούνται από τον 9ο αιώνα ή και αργότερα, μετά την εικονοκλαστική περίοδο. Μερικά από τα περίτεχνα ψηφιδωτά, πάντως, και ιδιαίτερα αυτά που κοσμούν το νάρθηκα και τη γειτονική Αίθουσα των Πολεμιστών, είναι μέρος του αυθεντικού διακόσμου του ναού από τον 6ο αιώνα.
Το πρώτο από τα διασωθέντα βυζαντινά μωσαϊκά διακρίνεται πάνω από την Αυτοκρατορική Πύλη. Κάποτε μόνο ο αυτοκράτορας και οι αυλικοί του είχαν το δικαίωμα να περνούν απ’ αυτή την πύλη. Το μωσαϊκό πάνω από την είσοδο, που παρουσιάζει τον ένθρονο Χριστό με έναν αυτοκράτορα γονατιστό δίπλα του, χρονολογείται μεταξύ 886 και 912. Λέγεται ότι ο αυτοκράτορας είναι ο Λέων ΣΤ’ ο Σοφός.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)

Τα στοιχεία που ξεχωρίζουν στο ισόγειο είναι αυτά που προστέθηκαν από Οθωμανούς σουλτάνους μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, όταν ο ναός μετατράπηκε σε τέμενος. Το μιχράμπ (στο βάθος), η κόγχη που δείχνει την κατεύθυνση της Μέκκας, τοποθετήθηκε στην αψίδα απέναντι από την είσοδο. Το θεωρείο του σουλτάνου, αριστερά του μιχράμπ όπως το κοιτάτε, ήταν έργο των αδερφών Φοσάτι. Οι Ιταλοελβετοί αρχιτέκτονες ανέλαβαν τη συντήρηση της Αγίας Σοφίας για το σουλτάνο Αβδούλ Μετζίτ το 1847-1849. Δεξιά από το μιχράμπ είναι το μινμπάρ, δηλαδή ο άμβωνας, που τοποθετήθηκε από τον Μουράτ Γ’ (1574-1595). Αυτός ανάρτησε επίσης και τα τέσσερα μουεζίν μαχφιλί, τα μαρμάρινα βάθρα από όπου απαγγέλλονταν εδάφια από το Κοράνι. Το περίτεχνο μαρμάρινο χοροστάσιο δίπλα, επισημαίνει τη θέση του θρόνου των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, που ονομάζεται και ομφαλός (κέντρο του κόσμου). Στο νότιο κλίτος (δεξιά στη φωτογραφία) βρίσκεται η βιβλιοθήκη του Μαχμούτ Α’, που κατασκευάστηκε το 1739. Η μπρούτζινη πόρτα της εισόδου είναι περίτεχνα διακοσμημένη. Διασχίζοντας το κεντρικό κλίτος, ανάμεσα σε δύο κολόνες (αριστερά στη φωτογραφία) βρίσκεται ένα από τα διάφορα μακσουρά. Πρόκειται για χαμηλά βάθρα τοποθετημένα δίπλα σε τοίχους και κολόνες όπου κάθονταν οι γηραιότεροι και άκουγαν ή διάβαζαν το Κοράνι. Στη βορειοδυτική και τη δυτική γωνία του ναού βρίσκονται δύο μαρμάρινες κρήνες που χρονολογούνται από την ελληνιστική ή πρωτοβυζαντινή περίοδο. Η ορθογώνια κολόνα πίσω από τη μία κρήνη είναι η Στήλη του Αγίου Γρηγορίου του Θαυματουργού, η οποία θεωρούνταν ότι είχε θεραπευτικές δυνάμεις.
Βγαίνοντας από το ναό περνάτε από την Αίθουσα των Πολεμιστών, που ονομάζεται έτσι γιατί εκεί περίμενε η φρουρά του αυτοκράτορα όσο εκείνος προσευχόταν. Καθώς μπαίνετε κοιτάξτε πίσω σας το υπέροχο ψηφιδωτό με την Παρθένο, τον Κωνσταντίνο και τον Ιουστινιανό, πάνω από την πύλη. Παρουσιάζει τη Θεοτόκο σε ένα θρόνο να κρατάει το Θείο Βρέφος με δύο από τους μεγαλύτερους αυτοκράτορες στο πλευρό της. Στα δεξιά της ο Κωνσταντίνος τής προσφέρει το σύμβολο της Πόλεως ενώ ο Ιουστινιανός το σκάριφο της Αγίας Σοφίας. Αυτό το ψηφιδωτό δημιουργήθηκε πολύ αργότερα από την εποχή της βασιλείας τους, πιθανότατα το 10ο αιώνα, την εποχή του Βασιλείου Β’. Οι επισκέπτες βγαίνουν από το ναό από την πύλη που ήταν κάποτε έξοδος του αυτοκράτορα επειδή βρισκόταν κοντά στο Μέγα Παλάτιο.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)

Από το ισόγειο, ένα επικλινές πέρασμα οδηγεί στον γυναικωνίτη. Εδώ, στην ανατολική πλευρά του μεγάλου βορειοδυτικού υποστυλώματος, θα δείτε το μωσαϊκό του αυτοκράτορα Αλεξάνδρου, που κρατά ένα κρανίο, από το 10ο αιώνα. Στη δυτική πλευρά υπάρχει μια μεσαιωνική ζωγραφιά γαλιονιού. Το μόνο ενδιαφέρον σημείο στο δυτικό κλίτος είναι ο πράσινος μαρμάρινος δίσκος που επισημαίνει τη θέση του θρόνου της αυτοκράτειρας του Βυζαντίου.
Περισσότερα θα δείτε στο νότιο κλίτος. Θα περάσετε τις λεγόμενες Πύλες της Κόλασης και του Παραδείσου, μια μαρμάρινη πύλη για την οποία ξέρουμε μόνο ότι είναι προγενέστερη της άλωσης. Στρίβοντας δεξιά, αφού περάσετε από αυτή την πύλη, θα δείτε το Μωσαϊκό της Δεήσεως, όπου εικονίζεται η Θεοτόκος και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής μαζί με τον Χριστό Παντοκράτορα. Στο απέναντι δάπεδο είναι ο τάφος του Ενρίκο Δάνδολο, δόγη της Βενετίας που ήταν υπεύθυνος για τη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1204. Στο τελευταίο μέρος του νότιου γυναικωνίτη υπάρχουν άλλα δύο ψηφιδωτά. Αυτό στα δεξιά εικονίζει τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα μαζί με τον Ιωάννη Β’ τον Κομνηνό και την αυτοκράτειρα Ειρήνη. Το άλλο ψηφιδωτό εικονίζει τον Χριστό με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο το Μονομάχο και την αυτοκράτειρα Ζωή. Τα πρόσωπα του αυτοκράτορα και της αυτοκράτειρας έχουν αλλοιωθεί. Οκτώ μεγάλες ξύλινες πλάκες με καλλιγραφικές επιγραφές κρέμονται στο επίπεδο του γυναικωνίτη, πάνω από το κεντρικό κλίτος. Πρόκειται για προσθήκη των αδερφών Φοσάτι και φέρουν τις ονομασίες του Αλλάχ, του Προφήτη Μωάμεθ, των τεσσάρων πρώτων χαλίφηδων και των Χασάν και Χουσεΐν, δύο εγγονών του Προφήτη που τιμώνται ως μάρτυρες.

Στο ημιθόλιο της αψίδας δεσπόζει το εντυπωσιακό μωσαϊκό της Θεοτόκου με το Θείο Βρέφος στην αγκαλιά. Δύο άλλα ψηφιδωτά στην αψίδα εικονίζουν τον Αρχάγγελο Γαβριήλ και απέναντι τον Αρχάγγελο Μιχαήλ (από το δεύτερο διασώζονται λίγα μόνο κομμάτια). Η αποκάλυψη αυτών των μωσαϊκών την Κυριακή του Πάσχα του 867 γιορτάστηκε ως θρίαμβος επί των εικονοκλαστών.
Τρία ψηφιδωτά πορτρέτα αγίων κοσμούν τις βάσεις του βόρειου τυμπάνου. Διακρίνονται από το νότιο γυναικωνίτη και το κεντρικό κλίτος. Από αριστερά προς τα δεξιά εικονίζονται ο Άγιος Ιγνάτιος ο Νέος, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Άγιος Ιγνάτιος Θεοφόρος.
Στα τέσσερα λοφία (τρίγωνα στην κυκλική βάση του τρούλου) υπάρχουν μωσαϊκά των εξαπτέρυγων σεραφείμ. Αυτά στα ανατολικά λοφία χρονολογούνται από τα 1346-1355, αλλά ίσως είναι αντίγραφα προγενέστερων. Εκείνα στη δυτική πλευρά είναι απομιμήσεις του 19ου αιώνα που προστέθηκαν από τους αδερφούς Φοσάτι.
Ο μεγάλος τρούλος είναι διακοσμημένος με επιγραφές από το Κοράνι. Κάποτε καλυπτόταν από χρυσό μωσαϊκό –μέχρι την ανακαίνιση του κτίσματος το 19ο αιώνα τα κομμάτια που έπεφταν στο δάπεδο ήταν συνηθισμένο φαινόμενο.


(φωτό: Κ. Παυλικιάνης)



Συνεχίζεται...