Ρήγας: Ανέκδοτα κείμενα

[ΠΛΑΤΩΝ]

ΡΗΓΑΣ: ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Η κωμωδία "Το σαγανάκι της τρέλας" που περιλαμβάνεται σε αυτό το βιβλίο δεν ανέβηκε ποτέ στη σκηνή. Έμεινε πάντοτε στο χειρόγραφο του συγγραφέα της. Ο συγγραφέας κρύβει την ιδιότητά του πίσω από alter-ego. Ωστόσο, η επιμελήτρια του βιβλίου τον αναγνωρίζει και τον αποκαλύπτει. Η παλαιογραφική και η γραφολογική έρευνα την επιβεβαιώνουν. Πρόκειται για ένα "χαμένο" θεατρικό έργο του Ρήγα, που πρέπει να αναγνωστεί σαν ανακτημένο τμήμα ενός πολύ γνωστού παζλ. Το παζλ είναι το όλο έργο του Ρήγα. Το κομμάτι που μας έλειπε περιλαμβάνεται σε αυτό το βιβλίο. Δεν καλύπτει βέβαια μεγάλη επιφάνεια. Ωστόσο, αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές και αποχρώσεις. Ξεχειλίζει από χιούμορ, που τρέφεται εμφανώς από τον Μολιέρο. Αν και εμπνέεται από αυτόν, καταφέρνει να τον ξεπεράσει. Πρόκειται για μια κωμωδία-λίβελο κατά του πρίγκιπα Μαυρογένη, η οποία στηρίζεται στο γλωσσικό στοιχείο και αξιοποιεί την πολυγλωσσία, στοιχείο που απουσιάζει από το μεγάλο Γάλλο συγγραφέα. "Το σαγανάκι της τρέλας" αναδεικνύει ένα συγγραφικά πληρέστερο Ρήγα, ο οποίος, με βάση το περιεχόμενο του έργου διέθετε και ιατρικές γνώσεις, ένα Ρήγα με συνείδηση της αξίας του, ομότιμο μέλος της ευρωπαϊκής Δημοκρατίας των Γραμμάτων.
Αλλά όμως... ποιός ήταν ο πρίγκιπας Μαυρογένης;


Πατέρας εννιά παιδιών, μύωπας, ίδρυσε σχολεία στις Κυκλάδες, ήταν επιρρεπής στις δολοφονίες, αιματηρός, τύραννος αλλά και υπερασπιστής των απόρων για άλλους, ενώ η αντιφατική του προσωπικότητα προκαλούσε μίσος και δέος (κι αυτό αποτυπώνεται και στις αντιφατικές μαρτυρίες της εποχής). Αυτός ακριβώς ο άνθρωπος, ο Νικόλαος Μαυρογένης, ενέπνευσε τον φαναριώτη συγγραφέα που σήμερα αποδεικνύεται πως ήταν ο Ρήγας. Η συναρπαστική ιστορία της εύρεσης, της αμφισβήτησης, της ταύτισης και του ίδιου του θεατρικού έργου με τις σαφείς πολιτικές αιχμές παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε μια εικονογραφημένη πολυτελή έκδοση που τώρα παραδίδεται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

Ο Νικόλαος Μαυρογένης, λοιπόν, υπήρξε μια αντιφατική, παράξενη προσωπικότητα, μισητή στη Βλαχία, και γιος του Ιωάννη Μαυρογένη. Γεννήθηκε το 1735 ή το 1738 στην Πάρο, σπούδασε στη Σίφνο, έγινε δραγουμάνος του οθωμανικού στόλου, αργότερα ο ίδιος δραγουμάνος, ενώ μεσολάβησε υπέρ των Ελλήνων των Ψαρών που είχαν ξεσηκωθεί εναντίον των Οθωμανών (πολύ πριν από το 1821).


Το 1786 διορίστηκε ηγεμόνας της Βλαχίας και μάλιστα απ' την ενθρόνισή του ακόμη (που τον συνόδευαν δύο δήμιοι με μεταλλικούς χιτώνες!) φάνηκε το μίσος του για τους άρχοντες. Αντιφατικός, πληθωρικός, περπατούσε μέσα στην πρωτεύουσα μεταμφιεσμένος για να εντοπίσει τους εμπόρους ή τους ιερείς που δεν εκτελούσαν σωστά τα καθήκοντά τους, λάτρης της καθεστηκυίας τάξης, συγκρότησε στρατό στη Βλαχία μισθοφορικό, τα στρατιωτικά σώματα είχαν ονόματα αγίων (Αγίου Γεωργίου κ.ά.), τάχθηκε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία στον ρωσο-αυστριακο-τουρκικό πόλεμο του 1787, ενώ το 1789, όταν η Πύλη ηττήθηκε από τους Αυστριακούς, ο Μαυρογένης περιορίστηκε στα νότια του Δούναβη και λίγο μετά εκτελέστηκε (παρά την αφοσίωσή του προς την Πύλη) με διαταγή του Μεγάλου Βεζίρη.

Οι Ελληνες τον έβλεπαν σαν παράσιτο, οι Ρουμάνοι προσεύχονταν να νικήσουν οι Αυστριακοί, οι μουσουλμάνοι τον θεωρούσαν άπιστο. Θα μπορούσαμε να τον συγκρίνουμε με τον αναγεννησιακό πρίγκιπα Δημήτρη Καντεμίρη, αλλά μόνο στις στρατιωτικές και ηγετικές ικανότητες, αφού του έλειπε ο ελεύθερος χρόνος για να αφήσει και ένα τεράστιο και πολυποίκιλο έργο σαν του Καντεμίρη (που μας άφησε, σημειωτέον, από μουσική παρακαταθήκη μέχρι πολυσέλιδη Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και πλούσιο συγγραφικό έργο). Ο Μαυρογένης εμφανίστηκε σαν αστραπή σε κλίμα γαλήνης (και υποβόσκουσας διαφθοράς), διαπραγματεύσεων και σε μια εποχή που οι Φαναριώτες και οι Παραδουνάβιες Ηγεμονίες είχαν σημαντική θέση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επιπροσθέτως τον μύθο του διόγκωναν η εμφάνιση κουρσάρου, οι μπόλικες νευρώσεις και οι μηχανορραφίες του.
Υπάρχει όμως και μια λεπτομέρεια που κάνει την περίπτωσή του ιδιαίτερα ερεθιστική. Ο ευρυμαθής και αινιγματικός νέος που προσελήφθη ως γραμματέας του Μαυρογένη δεν ήταν άλλος από την κορυφαία προσωπικότητα του προεπαναστατικού ελληνισμού: ο Ρήγας Βελεστινλής που στη συνέχεια διετέλεσε και γραμματέας του Μπρανκοβεάνου και του Κιρλιάνου - και που ταυτόχρονα με τη συγγραφική του βάσανο μας κληροδότησε αριστουργήματα Νεοελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο «Θούριος». Σήμερα, η έκδοση με τον τίτλο «Ρήγας, ανέκδοτα κείμενα», που κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κύπρου με την επιμέλεια της Ρουμάνας Λία Μπραντ Τσισάκοφ, τον επαναφέρει στο προσκήνιο με τη λογοτεχνική του ιδιότητα, καθώς μας παραδίδει ένα άγνωστο θεατρικό έργο του και νέα στοιχεία για τη ζωή του, αναβιώνοντας την περιπέτεια ενός χειρογράφου που... πήρε σφραγίδα επίσημη ότι είναι δικό του.