Οδός Σωκράτους

[ΠΛΑΤΩΝ]

ΟΔΟΣ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ
Συγγραφέας: Γεωργία Σωτηροπούλου
Εκδόσεις Επτάλοφος
Τιμή: 12-14€

Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής δεν μπορούν να πολεμήσουν την ανορθογραφία, πιθανώς δεν μπορούν να συμμαζέψουν τη χαώδη στίξη και σίγουρα δεν μπορούν ν' αποτρέψουν την τυπογραφική προχειρότητα - ψεγάδια και τα τρία που βγάζουν μάτι στο βιβλίο της Γεωργίας Σωτηροπούλου. Εξάλλου ο ρόλος αυτού του θεσμού είναι μάλλον θεραπευτικός παρά διδακτικός: είναι ασφαλώς προτιμότερο να νομίζει κανείς πως ασχολείται με κάτι δημιουργικό παρά να ρίχνει πασιέντζες. Αν όμως, έστω μια φορά στις πενήντα, τέτοια μαθήματα κατορθώνουν να ενθαρρύνουν και να μορφοποιήσουν ένα πραγματικό ταλέντο, όπως φαίνεται πως είναι η περίπτωση που έχουμε εδώ, τότε... χαλάλι.

Το «Οδός Σωκράτους» είναι το δεύτερο βιβλίο της συνταξιούχου βιοχημικού. Από το Πακιστάν και την Αλβανία, μέχρι τον Νέστο και την Ομόνοια, οι ξένοι εμπλέκονται με τους ντόπιους σε ένα καθημερινό αλισβερίσι όπου συμβαίνουν τα καλύτερα και τα χειρότερα. Είναι το δράμα ενός πλήθους ανθρώπων, που η μοίρα, από τα τέσσερα πέρατα της υφηλίου, οδήγησε εδώ, δίπλα μας, για ένα καλύτερο παρόν, ένα μέλλον πιο αισιόδοξο.
Ενδιαφέρουσα θεματική, ζωηρή ματιά πάνω στα πράγματα, νευρώδης κι ευθύβολη έκφραση (αν αφήσουμε κατά μέρος κάποιες συντακτικές αδυναμίες). Η συγγραφέας δηλώνει ότι οι ιστορίες της είναι πραγματικές, «λίγο τραβηγμένες» βέβαια, αλλά σημασία έχει ότι «θα μπορούσαν να είναι κι έτσι». Η λογοτεχνία άλλωστε δεν μιλάει γι' αυτό που συμβαίνει αλλά γι' αυτό που θα μπορούσε να συμβεί.


Η οδός Σωκράτους, λοιπόν. Πριν από όχι πολλά χρόνια η γεωγραφία αυτού του δρόμου και των πέριξ συνιστούσε μια άναρχη, αλλά ειρηνική συνύπαρξη ακραίων αντιθέσεων, πράγμα που της έδινε κάποια γοητεία: από τη μια τα γραφεία της «Καθημερινής», πρωτοποριακοί εκδοτικοί οίκοι, δημόσιοι οργανισμοί και κλινικές, από την άλλη λαϊκοί οίκοι ανοχής, παλαιικά μαγειρεία και καφενεία, μικρομάγαζα που πουλούσαν ό, τι μπορεί να φανταστεί κανείς. Σήμερα, η οδός Σωκράτους συνοψίζει την κατάντια του ιστορικού κέντρου της Αθήνας: εγκληματικότητα πρώτου βαθμού, πρεζέμποροι και πρεζάκηδες, καταναγκαστικό πεζοδρόμιο από αξιολύπητες και συχνά μολυσμένες αφρικανές πόρνες, άραχλες δημόσιες υπηρεσίες όπου οργιάζουν η διαφθορά και ο κυνισμός, και πλάι σε όλα αυτά, ή συναρτημένες με όλα αυτά, φωλιές εξαθλιωμένων μεταναστών σ' εγκαταλειμμένα, ρημαγμένα κτήρια.

Στα μισά διηγήματα του τόμου πρωταγωνιστούν μετανάστες, νόμιμοι ή παράνομοι. Στα άλλα μισά, Έλληνες που έχουν επαγγελματική σχέση με την περιοχή. Τους πρώτους η συγγραφέας τούς αντιμετωπίζει με πολλή συμπάθεια, που σήμερα κινδυνεύει να θεωρηθεί άκαιρη (αν η συμπάθεια είναι ποτέ άκαιρη). Στους δεύτερους επιφυλάσσει σχεδόν μόνο σαρκασμό. Ας μη βιαστεί κανείς να μιλήσει για αντίστροφο ρατσισμό. Γιατί οι Έλληνες του δείγματος της Σωτηροπούλου είναι από εκείνους που διαπρέπουν στην κομπίνα και τη λαμογιά: διεφθαρμένοι εφοριακοί και προϊστάμενοι πολεοδομιών, ανεύθυνοι γιατροί, πρόεδροι λαθρόβιων, κρατικοδίαιτων σωματείων, αεριτζήδες εκδότες της αρπαχτής. Θα μπορούσε κανείς να προσάψει στη συγγραφέα μεροληπτική δειγματοληψία. Αλλά η Σωτηροπούλου δεν κάνει στατιστική ούτε κοινωνιολογία. Ακτινογραφεί επιλεγμένες συμπεριφορές, που ξέρουμε άλλωστε πολύ καλά ότι δεν έχουν ούτε περιορισμένη διάδοση στη νεοελληνική κοινωνία ούτε ασήμαντες συνέπειες για το κοινωνικό σύνολο.
Τόσο η απέχθεια της συγγραφέως για τα ελληνικά τρωκτικά όσο και η συμπάθειά της για τους οικονομικούς πρόσφυγες δεν την παρασύρουν από τη μια σε καρικατούρες που επισύρουν αμέσως το ανάθεμα, από την άλλη σε πολιτικά ορθές εξιδανικεύσεις. Η Σωτηροπούλου αποδεικνύεται πολύ λεπτολόγος στη διαγραφή των χαρακτήρων της. Εκείνο όμως που κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι το εντελώς αποδραματοποιημένο αφηγηματικό ύφος και το ξερό χιούμορ της. Η επιλογή της αυτή αποτελεί από μόνη της ένα σχόλιο: είναι σαν να μας λέει ότι οι γκροτέσκες ή και παράλογες καταστάσεις όπου μπλέκουν οι ήρωες των ιστοριών της έχουν απόλυτα φυσικό, νομοτελειακό χαρακτήρα σ' έναν κόσμο όπως αυτός που τους περιβάλλει. Ακόμα και η σποραδική ανάδυση της κοινής λογικής γίνεται αναπόφευκτα με αλλόκοτο τρόπο, όπως στην τιμωρία που μεθοδεύει ένας ψυχίατρος για τον νωθρό μεν, τυραννικό δε προϊστάμενο της πολεοδομίας, ο οποίος τον ταλαιπωρεί αναίτια (στο διήγημα «Ο κύριος προϊστάμενος»).


Τα καλύτερα διηγήματα της συλλογής είναι πάντως τα αφιερωμένα στους μετανάστες. Μερικά είναι ιδιαίτερα συγκινητικά, χωρίς ποτέ να εκβιάζουν το συναίσθημα του αναγνώστη, και η παράδοξη τροπή τους έχει ένα άρωμα βαθύτερης ανθρωπιάς. Όπως π.χ. στο διήγημα «Ισλαμαμπάντ-Παρανέστι», το πρώτο του βιβλίου, όπου παρακολουθούμε την εξέλιξη της σχέσης ανάμεσα σε μια ογδοντάχρονη πρώην αντάρτισσα, την κυρά Μάχη (όνομα και πράμα), και τον Πακιστανό Ισμαήλ, που τον προσέλαβε για να τη βοηθάει στα χωράφια: από την αλλοτριότητα και τη δυσπιστία στη διακριτική αμοιβαία στοργή και από εκεί στη συνωμοτική αλληλεγγύη, που θα έχει απελευθερωτική επίδραση και στους δύο και θα οδηγήσει τελικά την ηλικιωμένη γυναίκα στην απόφαση να παντρευτεί τον νεαρό Πακιστανό, ο οποίος βαφτίστηκε Σταύρος με τη βοήθεια του παπά, και εξασφαλίζοντας την παραμονή του στη χώρα. Ή, πάλι, όπως στο διήγημα «Ο τρομοκράτης», το εκτενέστερο και, κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο απ' όλα, μια παράξενη ιστορία με πολύ λεπτές περιγραφές και μεγάλη ποικιλία νοηματικών αποχρώσεων, που αναφέρεται στην τυχαία γνωριμία και τη συνακόλουθη εμβρυακή φιλία ανάμεσα σ' έναν μικρό Βούλγαρο κι έναν βομβιστή.
Στο τελευταίο διήγημα όλα τα πρόσωπα των προηγούμενων ιστοριών διασταυρώνονται άτακτα και «εν ριπή οφθαλμού», όπως είναι ο τίτλος του, στην οδό Σωκράτους, μέσα σε συνθήκες μεγάλης αναταραχής. Ωραίο εύρημα. Προπαντός επειδή η πολεμική ατμόσφαιρα, με τη δραματική έξοδο των αποκλεισμένων στο Εφετείο μεταναστών κόντρα στα ΜΑΤ, και η καταρρακτώδης βροχή, που πέφτει ασταμάτητα, υπογραμμίζουν τις αλληλένδετες τύχες όλων, Ελλήνων και ξένων.