Χάλκη: η μικρή Αρχόντισσα

[ΠΛΑΤΩΝ]

Ένας ολόκληρος κόσμος χωρίζει τη Ρόδο από τη Χάλκη κι ας απέχουν μόνο 1 ώρα με το καράβι. Τουρισμός μεγάλων ταχυτήτων από τη μια, χαμηλών τόνων ζωή από την άλλη.
Να νησί ιδανικό για ήρεμες διακοπές όπου ο παραδοσιακός τρόπος ζωής «κρατάει» ακόμα. Εδώ υπάρχουν δρόμοι, αλλά ελάχιστα αυτοκίνητα. Δεν υπάρχουν νυχτερινά κέντρα ούτε θαλάσσια σπορ. Το τοπίο είναι μια «όαση» για κουρασμένα μάτια με όμορφα αρχοντόσπιτα χτισμένα γύρω από το γραφικό λιμάνι, με ψαροκάικα και απόλυτη ηρεμία. Ο Εμποριός (ή Ημποριός) είναι το λιμάνι καθώς και η πρωτεύουσα της Χάλκης και είναι σήμερα η μόνη κατοικημένη περιοχή στο νησί. Τα σπίτια «ιταλικού» αρχιτεκτονικού ρυθμού αλλά και νεοκλασικά, δίπατα με κεραμοσκεπή, με πέντε παράθυρα, μεγάλη θύρα ανά όροφο και αέτωμα με «οφθαλμό», φτάνουν μέχρι τη θάλασσα και είναι δείγματα της περασμένης ακμής του νησιού.


Η Χάλκη βρίσκεται στα δυτικά της Ρόδου, μόλις 5 μίλια από το ακρωτήριο του Μονολίθου και 10 ναυτικά μίλια από την Κάμειρο. Ανήκει στα Δωδεκάνησα και έχει έκταση 28,12 τ. χλμ, ακτογραμμή 34 χλμ. και πληθυσμό 421 κατοίκους. Το νησί είναι ημιορεινό και άγονο, με ψηλότερη κορφή το Μεροβίγλι (600μ.), και κατοικείται από την προϊστορική εποχή.


Για την προέλευση της ονομασίας της η επικρατέστερη εκδοχή είναι πως ονομάστηκε έτσι από τη λέξη «κάλχη» ή «χάλκη», που σημαίνει πορφύρα. Η άλλη εκδοχή είναι πως πήρε το όνομά της από τα ορυχεία επεξεργασίας χαλκού που υπήρχαν εκεί στην αρχαιότητα. Ο γεωγράφος Στράβων αναφερόταν στη Χάλκη ως «Χάλκια», ενώ ο Θουκυδίδης την ονομάτιζε «Χάλκη».
Πελασγοί, Κάρες, Δωριείς και Φοίνικες την κατοίκησαν, δημιουργώντας αξιόλογο πολιτισμό ήδη από τον 10ο αι. π.Χ. Φράγκοι, Γενοβέζοι, Τούρκοι, Ιταλοί την κατέκτησαν, αλλά, αν και υποτελής, ανέπτυξε εμπορική δραστηριότητα και έγινε σπογγαλιευτικό κέντρο. Στις αρχές του 20ου αι., η οικονομία και ο πληθυσμός της Χάλκης συρρικνώθηκαν δραματικά.


Το 1983 έχει ανακηρυχθεί διεθνώς ως «νησί ειρήνης και φιλίας» των νέων και άρχισε να αναπτύσσεται τουριστικά. Τα περίπου 150 πετρόχτιστα αρχοντικά που αναστηλώθηκαν τα διαχειρίζονται σήμερα δύο βρετανικά τουριστικά γραφεία. Υπάρχουν αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια, αλλά πρέπει να κλείσετε εγκαίρως. Τα αυτοκίνητα σπανίζουν στο νησί. Κάθε καλοκαίρι οργανώνονται καλλιτεχνικές εκδηλώσεις κι ένα ετήσιο επιστημονικό συνέδριο.
Οι κάτοικοι έχουν ονόματα που θα σας παραξενέψουν. Ελέγκω, Συντροφιός, Λευκωσία, Γλεντούσης, Καθολική κ.λπ. Aρκετά από αυτά είναι αρχαία, τα περισσότερα όμως είναι παρατσούκλια που με τα χρόνια μετατράπηκαν σε κανονικά ονόματα. Πέρα, όμως, από αυτή την ιδιομορφία οι άνθρωποι είναι ευγενέστατοι και φιλόξενοι πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.


Μάλλον στον συνδυασμό της ομορφιάς της και της φιλοξενίας των κατοίκων της να οφείλεται το γεγονός ότι η Χάλκη έχει κατορθώσει το ακατόρθωτο! Εχει καταφέρει να έχει μόνιμα (το καλοκαίρι) ξένους τουρίστες υψηλού επιπέδου. Εννοείται βεβαίως ότι οι τιμές των υπηρεσιών και των προϊόντων δεν «χτυπάνε» κόκκινο όπως σε κάποια νησιά που όλοι ξέρουμε. Επί παραδείγματι, ένα δίκλινο στούντιο πλήρως εξοπλισμένο για τον μήνα Αύγουστο αρχίζει από 45€ και φτάνει τα 120€ όταν είναι πολύ μεγάλο και μπορείς από τη βεράντα να πέσεις στη θάλασσα!

Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε:
- Το ακατοίκητο σήμερα Χωριό, παλιά πρωτεύουσα της Χάλκης.
- Το Κάστρο πάνω από το Χωριό, με συναρπαστική θέα.
- Τη Σπηλιά στην περιοχή Κελιά.


Οι ιστορικές μαρτυρίες για τη Χάλκη είναι ελάχιστες. Το νησί διαβαίνει τους αιώνες στη σκιά της Ρόδου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Τιτάνες ήταν οι πρώτοι κάτοικοι. Οι Πελασγοί έζησαν στο νησί για πολλά χρόνια, αφήνοντας πίσω τους πολλά κτίσματα. Τους διαδέχθηκαν οι Κάρες, οι Δωριείς και αργότερα οι Φοίνικες. Στους ιστορικούς χρόνους, η Χάλκη φέρεται κατά καιρούς ως υποτελής της Καμίρου.

Η πρώτη γραπτή πληροφορία που έχουμε για τη Χάλκη προέρχεται από τους φορολογικούς καταλόγους της Συμμαχίας της Δήλου, όπου αναφέρεται ως σύμμαχος των Αθηναίων κατά την εποχή της ακμής του αθηναϊκού κράτους, πράγμα που σημαίνει ότι είχε ανεξάρτητη διοικητική υπόσταση εκείνη τη χρονική περίοδο. Αργότερα φαίνεται να εξαρτάται και πάλι από την Κάμιρο και θεωρείται πιθανό ότι το νησί είχε ενσωματωθεί στη Ροδιακή Πολιτεία ως δήμος.
Τον 7ο αιώνα το νησί κυριεύεται από τους Αραβες μέχρι το 825, οπότε και απελευθερώνεται. Οι Βενετοί και Γενοβέζοι καταφθάνουν το 1204 και επισκευάζουν την αρχαία ακρόπολη, χτίζοντας ταυτόχρονα φρούριο στο νησάκι της Αλιμιάς. Κατά τον 14ο αιώνα οι Ιππότες της Ρόδου παραχώρησαν τη Χάλκη ως φέουδο στην οικογένεια Assanti από την Ischia. Τότε έχτισαν και το Κάστρο τους πάνω στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης. Ανάμεσα στα οικόσημα σώζεται αυτό του Μεγάλου Μαγίστρου D'Aubusson (1476-1530), ο οποίος αναστήλωσε το φρούριο έπειτα από την καταστροφική επιδρομή που δέχτηκε η Χάλκη από τους Βενετούς. Στο κάστρο, όπως ήταν απολύτως ευνόητο για εκείνα τα χρόνια, κατέφευγε ο πληθυσμός σε περίπτωση επιδρομής. Άλλωστε στους Μεσαιωνικούς χρόνους η Χάλκη έγινε συχνά στόχος πειρατικών επιδρομών. Το 1522 καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς.


Από τα μέσα του 19ου αιώνα η τουρκοκρατούμενη Χάλκη φτάνει στο απόγειο της ακμής της: μαζί με τη Σύμη, την Κάλυμνο και το Καστελλόριζο αναπτύσσουν το εμπόριο και τη σπογγαλιεία, ενώ ιδρύονται σχολεία και το μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού σημειώνει κατακόρυφη άνοδο.
Ομως, κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και κατά την ιταλοκρατία, τα πατροπαράδοτα προνόμια καταργούνται, πλήττεται το εμπόριο και η σπογγαλιεία και αρχίζει η αιμορραγία της μετανάστευσης. Το 1912 η Χάλκη, όπως κι όλα τα Δωδεκάνησα, περιήλθε υπό ιταλική κυριαρχία, στρατιωτική αρχικά και πολιτική μετά το 1923. Ενσωματώθηκε τελικά στο ελληνικό κράτος το 1948.

Να δείτε...


Το Φρούριο των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη (15ος αι.): Χτισμένο στα βορειοανατολικά του νησιού, πάνω από την παλιά πρωτεύουσα της Χάλκης, το Χωριό. Στο εσωτερικό σώζονται τα ερείπια του ναού του Αγίου Νικολάου με υστεροβυζαντινές τοιχογραφίες. Γύρω από το κάστρο αναπτύχθηκε οικισμό, με κέντρο τον ναό της Παναγίας της Χωριανής, που χρονολογείται στο 890 μ.Χ. και διαθέτει αξιόλογες βυζαντινές τοιχογραφίες. Θα δείτε πολλά λιθόκτιστα μισογκρεμισμένα σπίτια, αφού ο οικισμός έχει πλέον εγκαταλειφθεί από το 1950. Απέναντι στο βράχο βρίσκεται η εκκλησία του Σταυρού.


Το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Αλάρκα που είναι το πλέον σημαντικό προσκύνημα του νησιού. Είναι πολύ μακριά (περίπου 3 ώρες με τα πόδια από το Χωριό) αλλά υπάρχει δυνατότητα διανυκτέρευσης στη μονή. Η εικόνα φέρει ημερομηνία 1835 και τα γράμματα «ΙωΑΧΣΠΘ», αλλά το μοναστήρι πρέπει να είχε κτιστεί πολύ παλαιότερα. Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται τα μοναστήρια της Αγίας Τριάδας, Σταυρού του Ξύλου και της Παναγίας της «Εττριάς» ( Οδηγήτριας).

Τις Κήφες, που είναι παλαιά μαντριά και αποθήκες -χρησιμοποιούνταν και για ύπνο- από μεγάλες πέτρες με δεύτερο στρώμα εξωτερικού τοίχου. Κάτι αντίστοιχο με τα Σπηλάδια της Νισύρου. Θα τις δείτε διάσπαρτες σε όλη τη Χάλκη.


Παραλίες
Παρά το ορεινό του εδάφους, θα βρείτε ωραιότατες παραλίες στη Χάλκη. Η πιο ελκυστική παραλία στο νησί λέγεται Πόνταμος. Είναι η μόνη αμμώδης παραλία και με τα πόδια, ξεκινώντας από το λιμάνι, θα χρειαστείτε 10 λεπτά. Ο δρόμος είναι με άσφαλτο. Πάνω από την παραλία έχει ταβέρνα, καντίνα και ομπρέλες για ηλιοθεραπεία.


Τα Φτενάγια είναι από τη δεξιά πλευρά του λιμανιού, όπως βλέπουμε τη θάλασσα, πίσω από το εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης. Η παραλία είναι μικρή, όμορφη και βραχώδης (με χαλίκια). Λειτουργεί ταβέρνα και υπάρχουν ομπρέλες για ηλιοθεραπεία.

Η παραλία στα Κάνια βρίσκεται βόρεια από το λιμάνι, κοντά στις Ιχθυοκαλλιέργειες. Είναι προσβάσιμη με τα πόδια σε 25-30 λεπτά περίπου από το Νημποριό, αλλά και με όχημα, αφού ο δρόμος είναι ασφαλτοστρωμένος.

Η παραλία του Γιάλι (ή Γυαλί) είναι μικρή με βότσαλα και χοντρή άμμο, στη νότια πλευρά του νησιού. Για να πάτε εκεί πρέπει να φτάσετε στο Χωριό και συνεχίζετε κατηφορίζοντας το δρόμο που είναι μπροστά από το Χωριό. Ο δρόμος κατεβαίνει αλλά θέλει όχημα 4x4. Καλύτερα να πάτε με καϊκάκι.

Η Αρέτα είναι μια διπλή παραλία πιο πέρα από τον Πόνταμο. Η πρόσβασή της γίνεται και με καΐκι. Είναι ένα κομμάτι ξηράς που κυριολεκτικά εισχωρεί στη θάλασσα δημιουργώντας δύο παραλίες. Υπάρχουν και άλλες, πολλές παραλίες που είναι προσβάσιμες μόνο από τη θάλασσα και βέβαια οι παραλίες της Αλιμιάς.


Αλιμιά
Η Αλιμιά ή Αλιμνιά βρίσκεται στα ΒΑ της Χάλκης και είναι η μεγαλύτερη από τις βραχονησίδες μεταξύ Ρόδου και Χάλκης.
Η επιφάνεια του νησιού είναι 7 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έχει μήκος ακτών 21 χιλιόμετρα. Το νησί είναι ορεινό, με λίγες εύφορες πλαγιές γύρω από το λόφο του Κάστρου και διαθέτει δύο φυσικούς όρμους, τον Εμπορειό και τον Αγιο Γεώργιο. Ο οικισμός στον Αγιο Γεώργιο εγκαταλείφθηκε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα το νησί είναι ακατοίκητο· εκτρέφονται εκεί μόνο λίγα αιγοπρόβατα. Η κατοίκηση της Αλιμιάς ανάγεται στα Νεολιθικά χρόνια, αφού πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες αποκάλυψαν νεολιθικό αψιδωτό κτίριο στη νότια πλαγιά του λόφου του Κάστρου.
Στην Αλιμιά κατοικούσε μικρός πληθυσμός, ο οποίος εκτός από την ενασχόληση με τη γεωργία και την κτηνοτροφία εκμεταλλευόταν συστηματικά το θαλάσσιο πλούτο της περιοχής. Το νησί ταυτίζεται με την αρχαία Ευλίμνια του Πλίνιου, όνομα που προέρχεται από τα δύο φυσικά λιμάνια της. Στην Ελληνιστική περίοδο ανάγονται τα λαξευμένα στο βράχο νεώρια, όταν η Αλιμιά, όπως και η Χάλκη, ανήκαν στο ροδιακό κράτος και χρησίμευαν ως αγκυροβόλια και παρατηρητήρια του ροδιακού στόλου.

Μαζί με τη Χάλκη κατελήφθη από τους Ιωαννίτες Ιππότες (1309), οι οποίοι την εκχώρησαν το 1366 ως φέουδο στον Barello Assanti με τον όρο να χτίσει φρούριο. Η οικοδόμηση του οχυρού ωστόσο δεν προχώρησε και το 1475 οι Ιππότες φρόντισαν για την ολοκλήρωση του κάστρου. Το 1493 οι κάτοικοι της Αλιμνιάς μεταφέρθηκαν στη Ρόδο, για να προστατευθούν από τις οθωμανικές επιδρομές. Η κατοίκηση ωστόσο συνεχίστηκε την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας (16ος - 20ός αιώνας), όπως μαρτυρεί ο μικρός οικισμός στον Αγιο Γεώργιο. Στη συνέχεια το νησί πέρασε στην κυριαρχία των Ιταλών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τον όρμο του Αγίου Γεωργίου ως ναύσταθμο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος το 1948, μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.

Το νησί έχει ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000 ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ).
Αρκετά καΐκια κάνουν ημερήσιες εκδρομές στο δημοφιλές νησάκι με τα πεύκα, τα ερείπια του κάστρου και τις εκκλησίες του Αγίου Μηνά και του Αγίου Γεωργίου. Καραβάκια πηγαίνουν επίσης στις παραλίες Άγιος Γεώργιος, Δύο Γιαλοί, Αρέτα (η τελευταία προσεγγίζεται και από μονοπάτι).


Κόστος
Για μία εβδομάδα θα δαπανήσετε κατ' άτομο 600€. Στα χρήματα αυτά περιλαμβάνεται η διαμονή, τα εισιτήρια μετ' επιστροφής, 14 γεύματα, καφέδες κατά βούληση με λίγα ποτά, 50€ για κάτι έκτακτο (τα τσιγάρα δεν περιλαμβάνονται)!


Πως να πάτε
Για Χάλκη έχετε δύο επιλογές. Η πρώτη είναι να πάτε κατ' ευθείαν με ένα πολύωρο ταξίδι περίπου 23 ωρών. Το εισιτήριο κοστίζει από 38€ για τρίτη θέση (ΛΑΝΕ 210-4274011/12). Εναλλακτικά μέσω Ρόδου, από εκεί με ταξί ή λεωφορείο για τη Σκάλα Καμίρου και μετά με το τακτικό καραβάκι (δύο φορές την ημέρα) για Χάλκη. Το εισιτήριο για Ρόδο κοστίζει περίπου 50€ και από Κάμιρο για Χάλκη 10€. Το καραβάκι φτάνει στη Χάλκη μεταφέροντας ελάχιστα αυτοκίνητα.

Που να μείνετε


Hiona Art (τηλ.: 22460-45.244, www.hionaart.gr):
Ο παλιός δημοτικός ξενώνας αναπαλαιωμένος με πολύ καλό γούστο πάνω στη δεξιά άκρη του λιμανιού. Καλή εξυπηρέτηση και πολύ καλό πρωινό.
Το δίκλινο από 85€ μετά προγεύματος.
Πάρα πολλά όμορφα στούντιο διαχειρίζεται το Zifos Travel (τηλ.: 22640-45028). Στην ιστοσελίδα του www.zifostravel.gr θα βρείτε σίγουρα κάτι να σας αρέσει.

Φαγητό
Οι άνθρωποι φροντίζουν τους επισκέπτες τους. Οπότε: δοκιμάστε άφοβα και κατά βούληση. Στις ταβέρνες της προκυμαίας στο Νημποριό βρίσκει κανείς άφθονο φρέσκο ψάρι -και όχι μόνο.
Μερικές από τις σπεσιαλιτέ της Χάλκης είναι: γεμιστό αρνί ''οφτό'', χαλκίτικα μακαρόνια, φακόρυζο, μυδοπίλαφο. Για πρωινό προτιμήστε ζυμωτό ψωμί με ντόπιο μέλι.

Τι να ψωνίσετε
Η Χάλκη φημίζεται για το μέλι της. Αν είστε και τυχεροί μπορεί να βρείτε και κατσικίσιο σπιτικό τυρί.

Χρήσιμα τηλέφωνα
Λιμεναρχείο 22460-45220
Αστυνομία 22460-45213
Δήμος 22460-45207, 45330
Ιατρείο 22460-45206