Φαρενάιτ 451

[ΠΛΑΤΩΝ]

ΦΑΡΕΝΑΙΤ 451
Συγγραφέας: Ρέι Μπράντμπερι

«Αν δεν θέλεις να δεις έναν άνθρωπο να γίνεται δυστυχής από την πολιτική, μην του δείχνεις και τις δύο πλευρές ενός ζητήματος, γιατί θα τον μπλέξεις. Δείξε του μόνο τη μία. Ή, ακόμη καλύτερα, μην του δείξεις καμία. Κάνε τον να ξεχάσει πως υπάρχει η λέξη "πόλεμος". Πες πως έχεις μια κυβέρνηση αναποτελεσματική, υδροκέφαλη και φορομπηχτική. Ε, είναι προτιμότερο να εξακολουθείς να έχεις μια τέτοια κυβέρνηση, παρά έναν λαό που ασχολείται διαρκώς με αυτήν».
Αυτές οι απόψεις, που λες και βγήκαν χθες από ένα think tank συντονισμένο με τα συμφέροντα κάποιων «ανήσυχων αγορών», διατυπώθηκαν ειρωνικά πριν από 60 χρόνια σε ένα από τα κορυφαία λογοτεχνικά κατηγορώ εναντίον της κρατικής λογοκρισίας και κάθε προσπάθειας των κέντρων εξουσίας - πολιτικών, θρησκευτικών, παιδαγωγικών, οικονομικών, στρατιωτικών κ.ο.κ. - να χειραγωγήσουν την κοινωνική συνείδηση για χάρη της «κοινωνικής γαλήνης». Μιλάμε για το «Φαρενάιτ 451», το διαχρονικά επίκαιρο μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 1953 ο 33χρονος τότε Αμερικανός Ρέι Μπράντμπερι και το οποίο επανεκδόθηκε μόλις στα ελληνικά (Άγρα, μτφ. Βασίλης Δουβίτσας), δυο μήνες μετά τον θάνατο του συγγραφέα του, έχοντας πουλήσει παγκοσμίως πάνω από 5.000.000 αντίτυπα.

Watch The Original Video

Πολλοί ενδεχομένως να θυμούνται τον Οσκαρ Βέρνερ και την Τζούλι Κρίστι στην ομότιτλη ταινία του Φρανσουά Τριφό (1966), που όμως κλείνει πιο αισιόδοξα από το βιβλίο. Αντίθετα, ο προφητικός Μπράντμπερι αφήνει ένα κατεστραμμένο τοπίο με κατεστραμμένες διαπροσωπικές σχέσεις και τον κεντρικό πρωταγωνιστή του, τον μετανοημένο πυρονόμο Γκάι Μόνταγκ να προχωρά σε ένα αβέβαιο μέλλον.

Οι βαθμοί 451 της κλίμακας Φαρενάιτ είναι η θερμοκρασία όπου καίγεται το βιβλίο. Ο συγγραφέας μεταφέρει λοιπόν τον αναγνώστη σε μια μελλοντική δυστοπική εποχή όπου τα βιβλία είναι επικηρυγμένα και όπου πυραγοί και σώματα πυρονόμων μπουκάρουν στα ένοχα σπίτια έπειτα από καταγγελίες γειτόνων και τα καίνε με κηροζίνη για να εξαφανίσουν τις ενοχλητικές ιδέες που κουβαλούν. Για να εξαφανίσουν, με άλλα λόγια, την κουλτούρα του προβληματισμού και της αμφιβολίας. Ομως ο Μόνταγκ, ύστερα από την τυχαία συνάντησή του με ένα παράξενο κορίτσι, την Κλαρίς ΜακΚλέλαν, η οποία παρατηρεί τη ζωή ως θαύμα, αρχίζει να μεταστρέφεται. Αντιλαμβάνεται την κενότητα της εφησυχασμένης καθημερινότητάς του κι αρχίζει να κλέβει βιβλία, να τα διαβάζει κρυφά, να συγκινείται, να αφυπνίζεται ώσπου βρίσκεται και ο ίδιος υπό διωγμόν και δραπετεύει στην ύπαιθρο. Εκεί συναντά εξαθλιωμένες ομάδες διανοουμένων, που έχουν απομνημονεύσει κάποια βιβλία-σταθμούς της δυτικής σκέψης και κρύβονται για να τα διασώσουν στο μυαλό τους, μέχρι να αλλάξουν τα πράγματα.


Το «Φαρενάιτ 451» δεν είναι ένα μανιφέστο, γι' αυτό και δεν γέρασε. Ο Μπράντμπερι δημιούργησε υπέροχες ποιητικές εικόνες, τις έδεσε με πλήθος στοχαστικών αποσπασμάτων, λ.χ. από ποιητές όπως οι Αλεξάντερ Πόουπ, Τζον Ντον, Πολ Βαλερί, από τον Σαίξπηρ ή τον Τζόναθαν Σουίφτ, από τον Πλάτωνα ή το βιβλίο του Εκκλησιαστή κ.ο.κ., που λειτουργούν μεταφορικά, ζωντάνεψε ήρωες που ματώνουν και χρησιμοποίησε το κλειδί της επιστημονικής φαντασίας προκειμένου να χτυπήσει συναγερμό για την απειλητική επικαιρότητα της εποχής του. Ο ίδιος έβγαινε από μια παραδοσιακή κοινωνία και έμπαινε στο κλίμα του ψυχρού πολέμου, που έμελλε να διαχύσει το δηλητήριό του στον μεταπολεμικό κόσμο. Είχε μια προγιαγιά που δικάστηκε τον 18ο αιώνα στο Σάλεμ ως μάγισσα (και σώθηκε), είχε νωπή την ανάμνηση από τα βιβλία που έκαψε ο Χίτλερ το 1934 και ανησυχούσε για την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών που είχε αρχίσει να σπέρνει τον τρόμο στη «χώρα της ελευθερίας». Ομως ο καταλύτης για το «Φαρενάιτ 451» ήταν ένα περιστατικό του 1949. Κάποιο βράδυ περπατούσαν με έναν φίλο του στο Λος Αντζελες συζητώντας, όταν τους σταμάτησε η Αστυνομία ρωτώντας επίμονα τι κάνουν. Ο Μπράντμπερι ενοχλήθηκε τόσο πολύ, που επιστρέφοντας σπίτι του έγραψε τον «Πεζό» - ένα διήγημα για μια μελλοντική εποχή καταστολής όπου θα απαγορευόταν ακόμη και η χρήση των πεζοδρομίων.

Ο Χιου Χέφνερ, ο ιδρυτής του «Πλεϊμπόι», ήταν ο μοναδικός εκδότης περιοδικού που τόλμησε να στηρίξει το «Φαρενάιτ 451», λίγους μήνες πριν από την έκδοσή του το 1953. Ο Μπράντμπερι και ο εκδότης του Ιαν Μπαλαντάιν αναζητούσαν τότε κάποιο περιοδικό που να προδημοσιεύσει αποσπάσματα προκειμένου να προβληθεί το μυθιστόρημα. Μάταια όμως, αφού εκείνον τον καιρό ο γερουσιαστής ΜακΚάρθι είχε αξιώσει να απομακρυνθούν κάποια «επιλήψιμα» βιβλία από τις βιβλιοθήκες του Στρατού στο εξωτερικό - μια απόφαση που κατάργησε ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ, αλλά που υπήρξε αρκετή για να «κουμπώσει» τον κόσμο των εντύπων απέναντι στο μυθιστόρημα ενός άγνωστου 33χρονου που στηλίτευε τη λογοκρισία. Ο Χέφνερ όμως, που ετοίμαζε τότε στο Σικάγο το «Πλεϊμπόι», αγόρασε τα δικαιώματα έναντι $450. Και δημοσίευσε αποσπάσματα του «Φαρενάιτ 451» στα πρώτα τεύχη του περιοδικού του, επιβεβαιώνοντας εκείνο που υποστήριζε ο Εμπειρίκος γράφοντας την ίδια εποχή στην Ελλάδα τον «Μεγάλο Ανατολικό»: ότι η κοινωνική απελευθέρωση είναι άρρηκτα δεμένη με την ερωτική απελευθέρωση.


«Υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι για να κάψεις ένα βιβλίο», έγραφε 25χρόνια αργότερα (και ξανά το 1987), ο Ρέι Μπράντμπερι, υπενθυμίζοντας ότι η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών παραμένει ζητούμενο ακόμη και στις δημοκρατικές (με ή χωρίς εισαγωγικά) κοινωνίες. Ο ίδιος λ.χ. υπέστη λογοκρισία από επιμελητές του οι οποίοι έκοψαν 75 (!) ενότητες από την επανέκδοση του «Φαρενάιτ 451» «προκειμένου να μην εκμαυλιστεί η νεολαία». Ετσι, το 2003, με αφορμή την 50ή επέτειο της έκδοσης του «Φαρενάιτ 451», επανήλθε για να τονίσει πως οι συνέπειες είναι οι ίδιες όταν καις βιβλία όσο και «όταν δημιουργείς τις συνθήκες που γεννούν μη αναγνώστες». Τα παραδείγματά του ήταν η αποπροσανατολιστική λογική της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Σήμερα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε την απαξίωση των ανθρωπιστικών σπουδών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, τον κατακερματισμό της γνώσης, την τεχνοκρατική προσέγγιση της πολιτικής, την πλημμύρα των πληροφοριών στο Διαδίκτυο κ.ο.κ.
Μιλώντας για το κάψιμο των βιβλίων, ο Μπράντμπερι κατήγγελλε εντέλει κάτι πολύ ευρύτερο από την λογοκρισία: κατήγγελλε την απαξίωση της ανήσυχης και κριτικής στάσης ζωής, την οποία βιώνουμε και σήμερα. Το λέει έμμεσα στο τέλος του «Φαρενάιτ 451» και ο αρχηγός των Ανθρώπων - Βιβλίων, εξηγώντας τις αρχές τους. «Να έχεις τα μάτια σου ορθάνοιχτα. Να ζεις σαν να επρόκειτο να πεθάνεις τα επόμενα δέκα δευτερόλεπτα. Μη ζητάς εγγυήσεις, μη ζητάς ασφάλεια». Η σκηνή, όπως αποδείχθηκε πρόσφατα, είναι αυτοβιογραφική. Ο 92χρονος πια Μπράντμπερι στο τελευταίο κείμενό του που δημοσιεύτηκε στις 4/6/2012 στον «Νιου Γιόρκερ» και αναπαράγεται στην έκδοση της Αγρας, υπογραμμίζει τα παιδικά του χρόνια κοντά στους παππούδες του στο Ιλλινόι, όταν στα έντεκά του άρχιζε να διαβάζει περιοδικά επιστημονικής φαντασίας, απομνημόνευε τις ιστορίες τους και τις νύχτες του καλοκαιριού «απευθυνόμενος στο κόκκινο φως του Αρη, έλεγα "Πάρε με κοντά σου"».


Οι συγγραφείς που εμπνέονται από τον κόσμο και τη ζωή των βιβλίων είναι μια αδελφότητα μικρή, εκλεκτή και εκλεκτική που έχει γεννήσει συναρπαστικά έργα-μεταφορές της εκάστοτε κοινωνικής παθολογίας. Ανάμεσα στα γνωστότερα μέλη της, ο Μπόρχες, ο Εκο, ο Ζέμπαλντ, ο Μπολάνιο, ο Βίλα-Μάτας, ο εμπορικός Κάρλος Ρούιθ Θαφόν και φυσικά ο Ρέι Μπράντμπερι που πέρα από τα μυθιστορήματα «Φαρενάιτ 451» (1953) και «Κάτι κολασμένο έρχεται προς τα 'δω», έγραψε πλήθος ποιήματα, διηγήματα, θεατρικά έργα και δοκίμια για συγγραφείς βιβλιοθήκες ή βιβλιοθηκάριους. Ο ίδιος ο Μπράντμπερι μεγάλωσε στην Τουσόν της Αριζόνα με τη συνήθεια να δανείζεται βιβλία, όμως όταν τελείωσε το γυμνάσιο στο Λος Αντζελες δεν είχε χρήματα να πάει σε κολέγιο. Για τρία χρόνια λοιπόν πωλούσε εφημερίδες αλλά έτρεχε και στην κοντινή δημοτική βιβλιοθήκη να διαβάσει. Ειδικά η νουβέλα «Πυροσβέστης» των 25.000 λέξεων, η οποία αναπτύχθηκε στο μυθιστόρημα «Φαρενάιτ 451», γράφηκε στο υπόγειο της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του Λος Αντζελες (UCLA), σε μια αίθουσα όπου μπορούσε κανείς να νοικιάσει μια γραφομηχανή για 10 σεντς την ώρα. Εκεί πήγε ο Μπράντμπερι, που ήταν τότε νεαρός πατέρας και δεν είχε γραφείο ούτε ησυχία στο σπίτι του, και ολοκλήρωσε τον «Πυροσβέστη» σε 9 ημέρες πληρώνοντας 9,8 δολάρια!



Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ