Τα ιστορικά Τέμπη και η Αγία Παρασκευή

[Freeman]

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιδιαίτερη αισθητική αξία των Τεμπών έχει αναγνωριστεί από τα αρχαία χρόνια. Στο δυτικό άνοιγμα της κοιλάδας των Τεμπών βρίσκεται το χωριό Τέμπη.

Έιναι γνωστά από τους ιστορικούς Τέμπη, ανάμεσα από τον Όλυμπο και τον Κίσσαβο, τόπος στολισμένος με δέντρα αειθαλή και δάση κατάσκια και νερά ψυχρότατα όπως αναφέρεται στην 'Νεωτερική Γεωγραφία' των Δημητριέων.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Αφήνοντας λοιπόν τον Πηνειό να κυλά τα ήρεμα και κρύα νερά του προς τα βάθη της κοιλάδας, ανηφορίζουμε το φιδωτό δρόμο προς τα ορεινα της Όσσας.

Σε μισή ώρα με τα πόδια αντικρίζουμε τα Αμπελάκια, χώρα χριστιανική, κτισμένα αμφιθεατρικά σε μια τοποθεσία κρημνώδη, σε ύψος 500 μέτρα πάνω από τον Πηνειό αντίκρυ στον Όλυμπο έχουν γύρω στα 550 σπίτια μερικά από τα οποία είναι πολύ όμορφα και όπως γράφουν οι παλιοί ιστορικοί "Η χώρα είναι ξακουστή και πλούσια για τα εξαίρετα νήματα όπου βάφονται εις αυτήν, και δια το εμπόριο όπου κάνουν οι ίδιοι με αυτά εις όλη τη Γερμανία".

ΊΔΡΥΣΗ

Για την ίδρυση του χωριού έχουμε αναφορά από τις αρχές του 15ου αιώνα. Στα Αμπελάκια λειτούργησε το σύστημα της Τοπικής αυτοδιοίκησης, ήταν δηλαδή ελεύθερη κοινότητα την οποία στήριζε ο θεσμός των προνομίων, ο οποίος έδωσε στα Αμπελάκια τη δυνατότητα μιας μεγαλύτερης βιοτεχνικής κινητικότητας και οδήγησε τους Αμπελακιώτες στη σύσταση του Συνεταιρισμού.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ


Η πολιτική σημασία των στενών των Τεμπών,λόγω της στρατηγικής σημασίας του βασικού περάσματος, έγκειται στο γεγονός ότι τα στενά ενώνανε την Βόρεια και την Νότια Ελλάδα.Ιστορικά γνωρίζουμε για την σύσταση και λειτουργία της Αμφικτυονίας των Τεμπών προ του 1000 π.χ. πριν την συγχώνευση της με τις αμφικτυονίες της Ανθήλης και των Δελφών και την δημιουργία της Πυλαίας αμφικτυονίας τον 7ο π.χ. αιώνα.

Είναι η πρώτη ελλήνική αμφικτυονία με έδρα τον Ναό του Απόλλωνα του Λυκοστομίου.

H ιδιαίτερη πολιτιστική αλλά και πολιτική σημασία του Λυκοστομίου - Τεμπών, ως διοικητικού κέντρου της περιοχής αλλά και ως αφετηρία της καθόδου των Δωρικών φυλών, φαίνεται από το γεγονός ότι κάθε 8 χρόνια από τα Τέμπη αναχωρούσε πομπή μέσω της «Ιεράς Διαδρομής» των στενών των Τεμπών.

Από τα «Ιερά Στενά» κοβόντουσαν οι Ιερές Δάφνες για την στέψη των Ολυμπιονικών. Από εκεί κατευθύνονταν προς τους Δελφούς για την έναρξη και τέλεση των Πυθίων αρχικά και έπειτα των Δελφικών αγώνων κάθε 4 χρόνια.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΩΣ ΚΥΡΙΑΣ ΔΙΑΒΑΣΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ


Η στρατηγική αλλά και η πολιτική σημασία των «Στενών των Τεμπών» είναι άμεσα συνυφασμένη με την καίρια και στρατηγική σημασία των στενών.Η θέση ευνοούσε πάρα πολύ στην φύλαξη από τους εχθρούς-εισβολείς.

Οι κατά καιρούς εισβολείς για να παρακάμψουν τα Τέμπη αναγκάζονταν να ακολουθήσουν δύσβατες διαβάσεις του Ολύμπου αλλά και του Κισσάβου.



Ιστορικά οι διαδρομές που ακολουθήθηκαν κατά καιρούς είναι:

Οι Πέρσες υπό τον Ξέρξη (480 π.Χ.) για να φτάσουν πίσω από τους Έλληνες (οι οποίοι έγκαιρα ειδοποιημένοι υποχώρησαν στις Θερμοπύλες) ακολούθησαν την διαδρομή η οποία ιστορικά ονομάζεται Ολύμπια Διάβαση για να παρακάμψουν τα στενά των Τεμπών.

* Ο Μέγας Αλέξανδρος το 336 π.Χ. κατά την κάθοδο του ακολούθησε την Κισσάβεια διάβαση.
* Οι Ρωμαίοι κατά την Άνοδο τους το 169 π.Χ. χρησιμοποίησαν την παρακισσάβεια διάβαση Αγιάς - Μελιβοίας - Ευρυμενών(Στομίου) - Λυκοστομίου. Αυτά τα μέρη καταστράφηκαν.

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΤΕΜΠΗ ΗΤΑΝ Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΛΥΚΟΣΤΟΜΙΟΥ


Για την οριστική τοποθεσία του Βυζαντινού Λυκοστομίου δεν κατέληξε οριστικά η επιστήμη και έρευνα.Η θέση του Λυκοστομίου στα σημερινά Τέμπη είχε πιθανότατα αλλάξει σύμφωνα με ιστορικές πηγές.Την άποψη αυτή την ενισχύει η αλλαγή που έγινε στον τίτλο της Επισκοπής μετά τον 8ο-9ο Αιώνα.

Το όνομα αλλάζει πλεόν από «Επισκοπή Λυκοστομίου η Επισκοπή Τεμπών» σε «Επισκοπή Λυκοστομίου ή Επισκοπή Θεσσαλικών Τεμπών».Με την χρήση του Λυκοστομίου και στις δύο θέσεις εκφράζεται η ύπαρξη δύο Λυκοστομίων.
Το ένα Λυκοστόμιο εξ αυτών βρισκόταν στην είσοδο των Τεμπών (Θεσσαλικά Τέμπη)και το άλλο στην έξοδο (Τέμπη).
Η ονομασία εξάλλου Λυκοστόμιο προέρχεται από τα «στόμια» εισόδου του φωτός στα Στενά των Τεμπών,μία το πρωί στο Λυκοστόμιο των Τεμπών και μια το βράδυ στο Λυκοστόμιο των Θεσσαλικών Τεμπών.Από την ανατολική και δυτική πλευρά αντίστοιχα.
Έπειτα η ονομασία των Τεμπών από τους Τούρκους ως «Μπαμπά» πιστεύεται ότι μαρτυράει την προηγούμενη θέση της Χριστιανικής Επιτροπής.Αυτό γιατί η πάγια τακτική που ακολουθούν όλες οι θρησκείες,από τα αρχαία χρόνια,είναι να επιλέγονται έδρες Επισκοπών και ναών για την ανέγερση των τεκέδων.



IΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ


Αναχωρητές που εγκαταστάθηκαν στις σπηλιές που βρίσκονται στις πλαγιές του Ολύμπου αγίασαν την Κοιλάδα των Τεμπών.Στο κέντρο περίπου της Κοιλάδας των Τεμπών λατρεύεται η διάδοχος της Αφροδίτης,η Αγία Παρασκευή.Εκεί βρίσκεται το ξωκλήσι της το οποίο χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα.

Το ξωκλήσι χτίστηκε κατά την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής.

* Τα ξωκλήσια του Αϊ Λιά Αμπελακίων και Ραψάνης δεσπόζουν στις γειτονικές κορυφές του Κισσάβου και του Ολύμπου.
* Η Επισκοπή Λυκοστομίου ιδρύθηκε στη θέση του Ναού του Απόλλωνα στο Λυκοστόμιο.
* Στα χωριά και στις κωμοπόλεις που δημιουργήθηκαν,μετά την επικράτηση της νέας Θρησκείας λατρεύτηκαν στη θέση του θεού Απόλλωνα ο διάδοχος του Άγιος Γεώργιος και η Αγία Παρασκευή ως διάδοχος της θεάς Αφροδίτης.
* Τα χωριά που σχηματίστηκαν μετά την καταστροφή της Φίλας λάτρευαν και λατρεύουν ως πολιούχο τον Άγιο Γεώργιο.Αυτά τα χωριά είναι η Ραψάνη-η οποία ήταν έδρα της Επισκοπής Λυκοστομίου και Πλαταμώνος,αλλά και ο Πλαταμώνας.
* Τα Αμπελάκια έχουν ως επισκοπικό ναό την Αγία Παρασκευή,ενώ εξέχουσα θέση έχει και ο ναός του Αγίου Γεωργίου.

H ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ



Σύμφωνα με τον Πελασγικό μύθο της Δημιουργίας η αναδυόμενη από το Χάος Ευρυνόμη δημιούργησε τα πάντα.

Οι επτά μέρες ορίσθηκαν από τις εφτά πλανητικές δυνάμεις που δημιούργησε η Θεά οι οποίες τελικά γίνανε εφτά θεότητες. Τον Ήλιο για το φως (Κυριακή), τη Σελήνη για την μαγεία και το σκότος (Δευτέρα), τον Άρη για τις σοδειές (Τρίτη), τον Ερμή για την Σοφία (Τετάρτη), τον Δία για τον νόμο (Πέμπτη), την Αφροδίτη για τον έρωτα (Παρασκευή), τον Κρόνο για την ειρήνη (Σάββατο).

Η έκτη μέρα, η Παρασκευή, ήταν η ημέρα της Αφροδίτης, ημέρα του έρωτα και της αργίας κατά την αρχαιότητα. Κάποια χρονική στιγμή έπαψε να είναι η Παρασκευή η ημέρα αργίας και μεταλλάχθηκε σε ημέρα προπαρασκευής, ετοιμασίας και εορτασμού της επόμενης μέρας,του Θεού Κρόνου και της ειρήνης (Σάββατο), για να μετατεθεί αργότερα στην πρώτη μέρα, την ημέρα του Ηλίου που υιοθετήθηκε σαν Κυριακή μέρα του Κυρίου. Με την διάδοση του Χριστιανισμού έχουμε και Αγία Παρασκευή.



Η Αγία Παρασκευή

Σε περιόδους διωγμών η Αγία Παρασκευή υπέστη πολλά μαρτύρια:

* τοποθέτησαν στο κεφάλι της πυρακτωμένη περικεφαλαία.
* την κρεμάσανε από τις τρίχες του κεφαλιού της και με αναμμένες λαμπάδες κάψανε τις μασχάλες της.
* ο αυτοκράτορας Αντωνίνος διέταξε την ρίψη της σε λέβητα με βρασμένο λάδι και πίσσα,όπου αυτή όχι μόνο δεν καιγόταν αλλά χαιρότανε σαν να ήτανε σε κάποιο δροσερό μέρος.
Άντεξε σε όλα αυτά τα μαρτύρια και ενίσχυσε την πίστη των άλλων χριστιανών με το παράδειγμα της.

Η Αγία Παρασκευή με το όνομα της δεν παίρνει απλώς το όνομα της ημέρας της Αφροδίτης.Αποσκοπεί στην πλήρη μετάλλαξη των καταλαμβανομένων απ' αυτήν ιερών της, σε ιερά σύμβολα της νέας θρησκείας.


Στη θέση αυτή χτίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1910 από τον ΟΣΕ παράλληλα με την διάνοιξη του σιδηρόδρομου.


Στην ίδια θέση προϋπήρχε Προσκύνημα της ίδιας στην ίδια φυσική σπηλιά και το Αγίασμα σε βαθιά οπή,όπως και σήμερα.Κοντά στη σπηλιά αναβλύζουν άφθονα νερά πηγής.

Το σπήλαιο βρίσκεται στην πλευρά του Ολύμπου.Στην θέση που βρίσκεται είναι απρόσιτο από την πλευρά του Ολύμπου, ενώ προσιτό από την Κισσάβεια πλευρά όπου βρίσκεται και η κρεμαστή γέφυρα, η οποία ανακατασκευάστηκε πρόσφατα και μέσα στο καλοκαίρι του 2004 γίνανε τα εγκαίνια.


Μέχρι το 1960 όποτε και χτίστηκε η Κρεμαστή Γέφυρα,ο Ναός ήταν προσιτός μέσω βάρκας και ξύλινης γέφυρας.Από αυτό διαφαίνεται ότι ο Ναός ήταν προσπελάσιμος μόνο σ' όσους είχαν συγκεκριμένο σκοπό και κατόπιν συμφωνίας με τον εκεί βαρκάρη και ιερέα.



ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΘΕΣΕΙΣ ΑΥΤΩΝ

Η σπουδαιότητα των ναών αλλά και των ρόλων τους φαίνεται κυρίως από τις θέσεις που επιλέγονται για την ίδρυση τους.Οι θέσεις είναι κομβικά σημεία των δρόμων επικοινωνίας.

Αυτές οι θέσεις είναι καίρια σημαντικές για το εμπόριο ,την επικοινωνία των ανθρώπων ,και την ανάπτυξη της περιοχής και την προώθηση των όποιων επιλέχθηκαν.

ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Ανέκαθεν,από την αρχαιότητα ακόμα,οι Ναοί του Απόλλωνα εξελίσσονται σε κέντρα ανάπτυξης των «τεχνών» και επιστημών,του πνεύματος και των γραμμάτων.

* Ο Θεός Απόλλωνας είχε ιδιαίτερη σχέση με τις Μούσες.Οι μούσες ήταν μυθικές θεότητες της Μάθησης,της Γνώσης και ταυτόχρονα έκφραση θεοποίησης από τους Έλληνες.
* Οι θεότητες που προστάτευαν τα πνευματικά έργα των ανθρώπων ήταν τρεις,ήταν και έκφραση της Τριαδικής Θεότητας:Αοιδή (Γνώση),Μνήμη και Μελέτη
Αοιδή:η τέχνη μετάδοσης των γνώσεων μέσω τραγουδιών ,Ραψωδιών ,διήγησης.
Μνήμη:ο σημαντικότερος συντελεστής μάθησης και μετάδοσης της γνώσης σε εποχη όπου η γραφή απουσίαζε.
Μελέτη:Είναι ο βασικότερος παράγοντας μάθησης.
Από αυτά υποδηλώνεται η σημασία των Ναών του Απόλλωνα και των Ιερατείων του στη διαμόρφωση και ιδιαίτερα στην καλλιέργεια του «λόγου»,δηλαδή της γλώσσας.
* Ο Ασκληπιός ως προστάτης της Ιατρικής,αλλά και πατέρας του Απόλλωνα υποδεικνύει την λειτουργία των Ναών όχι μόνο ως κέντρα θεραπείας σωματικών αλλά και ψυχικών παθήσεων,μιάς και τα Ασκληπιεία στεγάζονται στους Ναούς του Απόλλωνα.
* Οι χώροι όπου στεγάζονται οι Ναοί θα γίνουν κέντρα καλλιέργειας και ανάπτυξης τεχνών και τεχνολογιών.
* Στα Ιερά του Απόλλωνα θα στεγαστεί η Θεά Αθηνά.Η Θεά Αθηνά ήταν η πρώτη που επινόησε αγροτικά και οικιακά εργαλεία,ήταν αυτή που δίδαξε όλες τις γυναικείες τέχνες αλλά και την επιστήμη των αριθμών.

Ο ΤΕΚΕΣ ΤΟΥ ΧΑΣΑΝ- ΜΠΑΜΠΑ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ


«Μπαμπά»

Η ελληνική ιστορία και παράδοση με το πέρασμα των χρόνων αποδεικνύει ότι μεταξύ του λαού,ο οποίος είναι φορέας της παράδοσης αλλά και δημιουργός της,και του τόπου,που αποτελεί την βάση όλων,υπάρχει ένας ακλόνητος δεσμός.

Αυτό επιβεβαιώνεται με τον καλύτερο τρόπο με την θέση των Τεμπών.


Η πορεία της πολιτιστικής παράδοσης των Τεμπών στο πέρασμα των χρόνων καθορίζεται από την ίδρυση και λειτουργία της Επισκοπής «Μπαμπά»,του «Μυστικού Φιλοσοφικού τάγματος των Δερβίσηδων μοναχών» με την δημιουργία του «Τεκέ»του Επισκόπου.

«Τεκές»

Ο τεκές χτίστηκε κατά τους πρώτους χρόνους της κατάληψης του χωριού από τους Τούρκους.Πιθανολογείται ότι ο τεκές χτίστηκε στις αρχές του δευτέρου μισού του 15ου αιώνα,δηλαδή περίπου 60-70 χρόνια μετά από την κατάληψη του Λυκοστομίου.

* Η ανέγερση του έγινε με τα χρήματα των πιστών και ο εσωτερικός πλούσιος «προικισμός»-στολισμός του έγινε με χρήματα που δόθηκαν από τον τότε Σουλτάνο.
* Ως Άγιος προσκυνούνταν ο ίδιος ο Χασάν-μπαμπάς λόγω του ότι ήταν θαυματουργός «θεραπευτής πληγών»!Του απέδιδαν πολλά και θαυμαστά έργα όπως ακόμα και την διάνοιξη της σήραγγας των Τεμπών.
* Φαίνεται από τα στοιχεία ιστορικών ότι ο Χασάν Μπαμπάς δεν ήταν άνθρωπος ο οποίος υποκινούνταν από άγρια ένστικτα.Αντιθέτως φαίνεται ότι ήταν άνθρωπος φιλάνθρωπος και ευγενής,ανώτερος της καταγωγής του και της ανατροφής του.
Θεωρείται βέβαιο ότι δεν διέπραξε τις σφαγές για τις οποίες το κατηγορούνε.

Η θέση στη οποία χτίστηκε ο τεκές πιθανολογείται ότι ήταν η θέση στην οποία βρισκόταν η «Επισκοπή Λυκοστομίου» και στη αρχαιότητα,σύμφωνα πάντα με την παράδοση, αρχαιοελληνικός ναός πιθανότατα της Αφροδίτης.

«Τάγμα των Δερβίσηδων»

Τον 13ο αιώνα μ.Χ. ιδρύθηκε το τάγμα των Μπεκτασήδων-Δερβίσηδων οι οποίοι ήταν φτωχοί μοναχοί.Ιδρύθηκε από τον Χατζή Μπεκτάς-Βελή ο οποίος ήταν ο προσκυνητής Άγιος Μπεκτάς.Το τάγμα των Δερβίσηδων εξαπλώθηκε στη Μ.Ασία και στη Βαλκανική.

Λόγοι της διάδοσης του όσο στον τούρκικο τόσο και στους άλλους λαούς ήταν:

1. Η «στρατολόγηση» των μοναχών δερβίσηδων από τον λαό και την απλή και απέριττη ζωή τους η οποία είχε απήχηση στον κόσμο.
2. Η θρησκεία τους ήταν στην ουσία ένα κράμα θρησκειών με επιρροές τόσο από τον χριστιανισμό όσο και από την φιλοσοφία των αρχαίων ελλήνων,με αποτέλεσμα να την διακρίνει μια ελαστικότητα και ανεκτικότητα.
3. Ο στρατιωτικός ρόλος του τάγματος των Δερβίσηδων συνδέεται καθοριστικά με το Σώμα των Γενίτσαρων,το οποίο ήταν υπό την προστασία τους.

ΤΟ ΒΑΦΕΙΟ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ


Το βαφείο των Τεμπών βρέθηκε πάνω στον κύριο οδικό άξονα,κατά προσέγγιση είκοσι μέτρα από τον αρχαίο δρόμο των Τεμπών.

Είχε επίσης τη μοναδική πύλη της εισαγωγής της πρώτης ύλης και εξαγωγής των βαμμένων νημάτων.

Στην πλευρά του δρόμου απλώνονταν-μάλλον-τα νήματα προκειμένου να στεγνώσουν,στο διάστημα που υπήρξε μεταξύ της πύλης και του δρόμου.

Στη αίθουσα του βαφείου υπήρχαν περιμετρικά συνολικά κατά
προσέγγιση είκοσι τρία τζάκια-εστίες,τα οποία βρέθηκαν στην απόσταση τεσσάρων μέτρων το ένα από το άλλο για τη βαφή των νημάτων.

Ο χώρος του βαφείου,στον οποία χτίστηκαν στάβλοι,υπόστεγα για πρόβατα,αχυρώνας,καλύβα και η δεξαμενή-στέρνα,χρησιμοποιήθηκε για τριάντα έτη ως μαντρί προβάτων,ενώ η στέρνα από την οποία ποτίζονταν και ποτίζονται τα περιβόλια γέμισε με το νερό της βρύσης μέσα από τον ίδιου πήλινο σωλήνα που τροφοδοτούνταν με καθαρό νερό βαφής το βαφείο.

Το σπίτι αποδείχθηκε κατάλληλο για τη στέγαση της μεγάλης οικογένειας.Ο χώρος του βαφείου συνόρευε και συνορεύει ακόμη με το οικόπεδο της εκκλησίας το χωριού.

Αυτή κτίστηκε από τον Αμβρόσιο το 1896.
Η σωζόμενη σήμερα αίθουσα του βαφείου όπως και του Ξηραντηρίου που ήταν κτισμένα με τον ίδιο τρόπο,από τον ασβέστη δηλαδή,υπολογίζεται ότι χτίστηκε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα,η περίοδος δηλαδή ακμής της Κοινής Συντροφιάς.

Πιθανολογείται ότι στη θέση του Βαφείου προϋπήρχε Βαφείο όταν η περιοχή καταλήφθηκε από τους Τούρκους,στο οποίο προφανώς επιτράπηκε η λειτουργία και μετά την τουρκική υποδούλωση.

Πηγή: http://hellas.teipir.gr/Thesis/Larisa/tempi/index.htm

[soraver]

katebhkate sta temph k kanate bolta?
8ummai otan hmoun mikros eixame afhsei kapou to skoda kai mphkame se ena ploiaraki k mas ekane bolta ekeimesa kai meta fagame kati plastika loukanika se tenekedenio piataki.

[maRtina]

ελα ρε συ ..τα μερη μου ειναι αυτα ...εχω παει πανπολλες φορες ....και εχω χρονια τωρα να παω συγκινηθηκα

[soraver]

maRtina? gurises pouli mou?