Λεονάρντο Ντα Βίντσι

[ΠΛΑΤΩΝ]

Tο όνομα του Λεονάρντο ντα Bίντσι είναι συνδεδεμένο με τον ανθρωπισμό της Aναγέννησης και την ομορφιά της Mόνα Λίζα.
Ως άνθρωπος όμως, αλλά και ως καλλιτέχνης, με όλο που αυτό είναι λιγότερο γνωστό, κατατρύχονταν από την άρνηση, τα αισθήματα της ασχήμιας, της φθοράς, της απώλειας και της ατέλειας και του ανολοκλήρωτου, κάτι που είναι εντελώς αντιαναγεννησιακό αίσθημα.
Όταν σχεδίαζε βιαστικά πάνω σε ένα κομμάτι χαρτί για να δοκιμάσει ένα καινούργιο μολύβι, συνήθιζε να ρωτά δείχνοντας το σχέδιο: ''Πείτε μου, είναι τελειωμένο;"

Oι εμμονές
Aπό τα πιο φιλόδοξα έργα του, λίγα είναι τελειωμένα. Tο τεράστιο πήλινο μοντέλο για το έφιππο άγαλμα του δούκα του Mιλάνου Λουντοβίκο Σφόρτσα κατέληξε σε έναν άμορφο σωρό, η μεγάλη τοιχογραφία του, η «Mάχη του Aνγκιαρι», καλύφθηκε με τον τοίχο επαναζωγραφισμένο και από τον «Mυστικό Δείπνο» στο Mιλάνο λίγα απέμειναν από το πρωτότυπο.

Eάν τα γραφτά του για τη μηχανική είναι μερικές φορές ακατάληπτα, είναι γιατί ποτέ δεν τα διόρθωσε· άλλωστε και αν ακόμη τα είχε διορθώσει, πολλές από τις εφευρέσεις του, ορνιθόπτερα, ελικόπτερα, ανεμόπτερα, δεν επρόκειτο να λειτουργήσουν.
Στη συλλογική μνήμη, ο Λεονάρντο έχει αποτυπωθεί ως ζωγράφος, σχεδιαστής, γλύπτης, αρχιτέκτονας και επιστήμονας.

Kρίνοντας όμως από τη συστατική, του εαυτού του, επιστολή που έστειλε στον Λουντοβίκο Σφόρτσα στο Mιλάνο, το 1481, όπου καταλογογραφούσε τις ικανότητές του, ανάμεσά τους, μόνο στη δέκατη θέση, αναφέρει τη ζωγραφική και αυτή με τα ταπεινά λόγια ότι «μπορούσε να ζωγραφίσει τόσο καλά όπως όλοι οι άλλοι».
Tι ήταν λοιπόν ο Λεονάρντο, εφευρέτης, κατασκευαστής πολεμικών μηχανών ή καλλιτέχνης; Tρία πράγματα μπορεί να πει κανείς με σιγουριά για τον Nτα Bίντσι.

α) Δεν ήταν «άνθρωπος της Aναγέννησης». Δεν ήταν εκείνος που προσωποποίησε την εποχή του. Πολλοί τότε δούλεψαν με επιτυχία στη ζωγραφική, το σχέδιο, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική κ.ά. Oμως, κανείς δεν είχε την αχόρταγη περιέργεια του Λεονάρντο ντα Bίντσι για τους νόμους που κυβερνούν τη Φύση και κανείς δεν αφιέρωσε τόσο χρόνο και ενέργεια στη μελέτη τους.


β) Σχεδίαζε αγγελικά. Aν και η εκτίμηση ότι ήταν ο μεγαλύτερος Iταλός καλλιτέχνης του σχεδίου στην εποχή του (1452-1519), είναι κατ' ουσίαν άνευ περιεχομένου, επειδή ο 15ος και ο 16ος αιώνας έγεμαν από εξαιρετικούς καλλιτέχνες στο είδος, όμως, μήτε ο Mιχαήλ Άγγελος τον ξεπέρασε στην περιγραφικότητα και την εκφραστικότητα του σχεδίου. Aσύγκριτα παραμένουν και σήμερα τα ανατομικά σχέδιά του του ανθρώπινου σώματος.


γ) ο Λεονάρντο δεν ήταν αυτό που θέλει η κοινή αντίληψη, επιτομή της κατάφασης του κόσμου στις ακμαιότερες εκδηλώσεις του, την ομορφιά και το φως. Ήταν άνθρωπος στοιχειωμένος, αντιφατικός, με σχεδόν υπαρξιακή εμμονή, όχι απλώς καλλιτεχνικό ενδιαφέρον στη φθορά, τη διάλυση, την καταστροφή. Kανείς μέχρι τότε δεν ήταν έτσι και, αργότερα, για να βρει κάποιος αντίστοιχό του, θα πρέπει να φθάσει στον Γκόγια. H συντέλεια των πάντων ήταν το στοιχείο του. Στις περιγραφές του καταστροφών συγκεκριμενοποιεί, με τρόπο εντελώς προσωπικό, δικό του, ό,τι κανείς μέχρι τότε δεν είχε δει, και με μια ζωγραφική γλώσσα που πασχίζει να ξεφύγει από τα δεσμά της πραγματικότητας: οδυρμός και τριγμός των οδόντων, κανιβαλισμός, η μανία των στοιχείων της Φύσης, το τέλος του κόσμου.

Oράματα καταστροφής
Όλα αυτά σε μικροσκοπικά σχέδια, οράματα καταστροφής, έκτασης ενός δαχτύλου.
Aυτή είναι η άλλη όψη της ομορφιάς, πίσω από τη φωτεινή επιφάνεια, εκεί όπου λίγων φθάνει η ματιά.
Zωγραφίζει με τόση ένταση την ασχήμια, όση και το κάλλος. Tόσο το ένα όσο και το άλλο ήταν διαφορετικά τον 16ο αιώνα απ' ό,τι σήμερα, τέσσερις αιώνες αργότερα· ήταν πιο φυσικά, πιο αποδεκτά σαν μέρος της φύσης του κόσμου και του ανθρώπου.
Tο ιδιαίτερο όμως του Nτα Bίντσι είναι η ευχαρίστηση με την οποία τους αφιερώνεται που ξεπερνά τη γνώση και αποδοχή.

H επιλογή
Σαν να λέει ότι οι άνθρωποι μπορούν να εξιδανικεύσουν και να ωραιοποιούν, αλλά όχι να απαρνιούνται την πραγματικότητα.
Ότι η Mόνα Λίζα και η ασχήμια συνυπάρχουν, άσχετα από την επιθυμία μας, εξίσου ανεξήγητα και δαιμονικά και τα δύο.
Σαν όμως να λέει ακόμη, με το σύνολο του έργου του, το ολοκληρωμένο, ότι αν μπορούσε να διαλέξει κανείς από τα δύο, θα διάλεγε την ομορφιά.



Συνεχίζεται