Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ

[ΠΛΑΤΩΝ]

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΚΑΙ Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΡΟΜΠΕΡΤ ΟΠΕΝΧΑΙΜΕΡ
Kai Bird, Martin J. Sherwin
Εκδόσεις Τραυλός
Σελίδες: 860
Τιμή: 29-33€

Μια διαδρομή για την πορεία ενός ανθρώπου, ο οποίος ανακάλυψε ένα τρομερό όπλο, την ατομική βόμβα, και από την άλλη υπερασπίστηκε σθεναρά την ειρήνη στην ανθρωπότητα. Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν ο θεωρητικός φυσικός ο οποίος κατάφερε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου να προηγηθεί της γερμανικής πυρηνικής έρευνας και να ανακαλύψει το μυστικό του εμπλουτισμένου ουρανίου, που προσέφερε στις ΗΠΑ μια τεράστια στρατιωτική αλλά και πολιτική δύναμη και άνοιξε τον δρόμο για την κυριαρχία τους στον μεταπολεμικό κόσμο.


Συνήθως ανατριχιάζουμε όταν ακούμε τ' όνομά του. Όταν ήταν φοιτητής είχε επιχειρήσει να δηλητηριάσει έναν καθηγητή του αφήνοντας στο γραφείο του ένα μήλο με κυανιούχο άλας. Τα πρώτα χρόνια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν σχεδόν το ίδιο διάσημος με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ- χαϊδευτικά «Όπι»- ήταν ένας από τους ελάχιστους φυσικούς που μεταμορφώθηκαν σε ποπ είδωλα μιας γενιάς. Κάθε Αμερικανόπουλο ήθελε να του μοιάσει.
O Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν ένα αίνιγμα· ένας θεωρητικός φυσικός με τις ιδιότητες ενός χαρισματικού ηγέτη, ένας εστέτ που χαρακτηριζόταν από την έντονη αμφισημία. Την επόμενη δεκαετία ο ίδιος άνθρωπος θα μεταμορφωνόταν σε αποδιοπομπαίο τράγο. Η πολιτεία που τον τίμησε με τις ύψιστες διακρίσεις και τον διόρισε στις πιο εμπιστευτικές διοικητικές θέσεις, θα τον καλούσε εκπρόθεσμα να καταβάλει τα χρεολύσια μιας ανέμελης νιότης.


Γεννημένος τον Απρίλιο του 1904, γόνος πλούσιας οικογένειας «πρώτης και δεύτερης γενιάς Γερμανών μεταναστών» στην Αμερική, «εθνικά και πολιτιστικά Εβραίων», ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ δεν αντιμετώπισε ποτέ οικονομικό πρόβλημα. Προικισμένος με ασυνήθιστα υψηλή ευφυΐα -στα δώδεκά του χρόνια έδωσε διάλεξη σε ακροατήριο ενήλικων γεωλόγων- και καταδικασμένος να αντιμετωπίσει τους εσωτερικούς του δαίμονες, πέρασε δύσκολη εφηβεία και κατέληξε στο κρεβάτι του ψυχιάτρου. Με λαμπρές σπουδές Θεωρητικής Φυσικής στην Αγγλία και τη Γερμανία την περίοδο του Μεσοπολέμου, που συνέπεσαν με την επανάσταση της κβαντομηχανικής, επέστρεψε στις ΗΠΑ για να μεταλαμπαδεύσει τις ρηξικέλευθες ευρωπαϊκές ιδέες και να συμβιβάσει -στο μέτρο του δυνατού- την ακαταμάχητη προσωπική του γοητεία με την απωθητική αλαζονεία του:
«Ήταν πάντοτε πολύ ευγενικός και προσεκτικός με κάθε κατώτερό του, αλλά καθόλου με εκείνους που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ισάξιοί του πνευματικά. Και αυτό, ασφαλώς, εκνεύριζε τους ανθρώπους, τους θύμωνε πολύ και τους έκανε εχθρούς του».
Με ολέθριες συνέπειες, όπως έμελλε να αποδειχτεί...


Ο «Όπι» δεν ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική έως τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Τότε, δυο σχεδόν παράλληλα πολιτικά ατυχήματα -η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία και το πραξικόπημα του Φράνκο στην Ισπανία- ριζοσπαστικοποίησαν ταχύτατα τον αδιάφορο Οπενχάιμερ.
Θερμός οπαδός του προέδρου Φράνκλιν Ρούζβελτ και του «Νιου Ντιλ», κράτησε μάλλον μια αμφίθυμη, «θολή και ασαφή» στάση απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα, πολύν καιρό πριν το τελευταίο δαιμονοποιηθεί.

Δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και με τους πιο στενούς του ανθρώπους. Τόσο ο μεγάλος έρωτας της ζωής του, η μανιοκαταθλιπτική παιδοψυχίατρος Τζιν Τάτλοκ (θα αυτοκτονήσει ή θα την «αυτοκτονήσουν» τον Ιανουάριο του 1944) όσο και η δυναμική σύζυγός του Κίτι Πιούνινγκ Χάρισον (είχε παντρευτεί ήδη τρεις φορές πριν ρίξει άγκυρα στον «Όπι»), αλλά ακόμη και ο μικρότερος αδελφός του Φρανκ, επίσης εξέχων φυσικός, είχαν διατελέσει, έστω και για βραχύ διάστημα προπολεμικά, εγγεγραμμένα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Από αυτές τις «εκλεκτικές συγγένειες» θα αγκιστρωθεί, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, η ιεροεξεταστικής ιδιοσυγκρασίας Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής των Αντιπροσώπων -το βιλαέτι του γερουσιαστή Μακάρθι- για να κηλιδώσει και τον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ως εθνικά ανυπόληπτο.


Η ιστορία του Οπενχάιμερ υπενθυμίζει ότι η εθνική ταυτότητα των ΗΠΑ παραμένει στενά συνδεδεμένη με τον πολιτισμό της πυρηνικής εποχής. Μολονότι από τις αρχές του 1960 και με την επιστροφή των Δημοκρατικών στον Λευκό Οίκο ο Οπενχάιμερ είχε πάψει να είναι ένας πολιτικός παρίας -έως τον θάνατό του, το 1967, είχε σχεδόν πλήρως αποκατασταθεί-, οι συνέπειες από τη «γνώση της αμαρτίας», τη δημιουργία της βόμβας, παραμένουν μέχρι σήμερα ανυπολόγιστες. Όταν αναλάμβανε, το φθινόπωρο του 1942, επικεφαλής των επιστημόνων που θα σχεδίαζαν και θα κατασκεύαζαν την πρώτη ατομική βόμβα, στην έρημο του Νέου Μεξικού, αυτή η λύση έδειχνε μονόδρομος: αν δεν προλάβαιναν οι Αμερικανοί, θα προλάβαιναν οι Γερμανοί. Όταν δοκιμάστηκε όμως η βόμβα, τον Αύγουστο του 1945, πάνω στα «κακόμοιρα τα ανθρωπάκια» -κατά την έκφραση του «Όπι»- της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, οι Γερμανοί είχαν παραδοθεί κιόλας από τον Μάιο και οι Ιάπωνες θα παραδίνονταν ακόμη και με απλή «αναίμακτη» επίδειξη του τρομερού όπλου.


«Κύριε Πρόεδρε, αισθάνομαι ότι έχω βάψει τα χέρια μου με αίμα» ξεστόμισε ο Οπενχάιμερ σε συνάντησή του με τον Τρούμαν, ο οποίος αργότερα δήλωσε ότι δεν ήθελε να ξαναδεί «εκείνον τον μπάσταρδο» στο γραφείο του και τον περιέγραψε σαν «κλαψιάρικο μωρό-επιστήμονα».

Ο θόρυβος για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και την κατοχή πυρηνικών όπλων από τη Βόρειο Κορέα σήμερα και από την Ινδία και το Πακιστάν πριν από μερικά χρόνια, ή ο κίνδυνος της «πυρηνικής τρομοκρατίας» στη μετά την 11/9/2001 εποχή, κάνουν επίκαιρη όσο ποτέ τη στάση ζωής του «πατέρα της ατομικής βόμβας» Ρόμπερτ Οπενχάιμερ.