Οι Αλήθειες των άλλων

[ΠΛΑΤΩΝ]

ΟΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ
Συγγραφέας: Νίκος Θέμελης
Εκδόσεις Κέδρος
Σελίδες: 499
Τιμή: 19,80€

Το νέο μυθιστόρημα του Νίκου Θέμελη, ''Οι αλήθειες των άλλων'', ακολουθεί τη γραμμή των παλαιότερων ιστορικών αφηγημάτων του και αρθρώνεται σε δύο μέρη και 20 κεφάλαια.
Στο επίκεντρο της πλοκής βρίσκεται ο Μανόλης Λινός, Μικρασιάτης Έλληνας από τις Κυδωνίες, την πολυτάραχη ζωή του οποίου παρακολουθούμε από το 1923 μέχρι το 1958. Στα 10 κεφάλαια του πρώτου μέρους, ο σχεδόν εικοσάχρονος Μανόλης βρίσκεται στη γενέτειρά του.


Σ' ένα Αϊβαλί όπου ακόμα κι ο αέρας έχει τουρκέψει, ο νεαρός Μανόλης δένεται φιλικά με τον Ισμαήλ, έναν ομοφυλόφιλο τούρκο από τη Μυτιλήνη, ξεριζωμένο λόγω της ανταλλαγής πληθυσμών που έχει προηγηθεί. Οι σελίδες όπου ο ήρωας αντικρούει το ερωτικό κέλευσμα του τελευταίου, χωρίς όμως και ν' απαρνηθεί τη συντροφιά του, είναι από τις ωραιότερες του βιβλίου.
Η σεξουαλική ιδιαιτερότητα του Ισμαήλ θ' αποδειχτεί μοιραία για τον ίδιο -θα πέσει θύμα ανηλεούς ξυλοδαρμού από ομοεθνείς του. Προηγουμένως όμως θα έχει βοηθήσει όσο κανείς τον Μανόλη για να περάσει απέναντι και να συναντήσει τους δικούς του, φυγαδεύοντας μαζί του ό,τι πολυτιμότερο διαθέτει: ένα μπαούλο με σπάνιες εκδόσεις όπου αποθησαυριζόταν ο πολιτισμός των Κυδωνίων, μαζί μ' ένα χειρόγραφο του 15ου αιώνα που οι Λινοί φυλούσαν από γενιά σε γενιά ως κόρη οφθαλμού, έχοντας όμως πλήρη συνείδηση ότι οι καιροί δεν επέτρεπαν να μοιραστούν με άλλους το περιεχόμενό του.
Έτσι, έπειτα από πολλές περιπέτειες, διαψεύσεις και την αυτοκτονία του παππού του, ο Μανόλης καταφέρνει να διαφύγει με μια βάρκα στη Μυτιλήνη, μεταφέροντας αγωνιωδώς και διασώζοντας τον εθνικό θησαυρό της οικογένειάς του, τα αρχεία και τα βιβλία του Γυμνασίου των Κυδωνίων.


Αν στο πρώτο μέρος η δράση προχωράει σιγά-σιγά, στο δεύτερο μέρος η πλοκή εκτυλίσσεται σε διαφορετικούς τόπους και εποχές. Αρχικά στη Μυτιλήνη, όπου ο Μανόλης ξαναβρίσκει τα λιγοστά εναπομείναντα πρόσωπα της οικογένειάς του και αντιμετωπίζει τις δυσκολίες προσαρμογής των προσφύγων στη νέα τους πατρίδα.
Το συναισθηματικό κενό που άφησε στον Μανόλη ο χαμός του Ισμαήλ αναπληρώνεται τώρα από μια ανεξάρτητη όσο και βασανισμένη γυναίκα, τη Ρούσα. Μια μυτιληνιά κόρη παπά, «μαύρο πρόβατο» κι αυτή για την τοπική κοινωνία εξαιτίας του δεσμού της με αριστοκράτη Εγγλέζο. Κι ενώ θ' απορρίψει τον Μανόλη ερωτικά, θα ορίζει εμμέσως τις επιλογές του.
Ο Μανόλης αποφασίζει να φύγει στην Αθήνα για να σπουδάσει Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή (κεφ. 11-14).
Ο γάμος του ήρωα με την Ευγενούλα, παιδική του φίλη απ' τις Κυδωνιές, οφείλεται περισσότερο σε μια αίσθηση καθήκοντος παρά στην εκπλήρωση ενός πάθους. Το 1935, ο Μανόλης μαζί με τη γυναίκα του και το γιο του, τον μικρό Ιωακείμ, πηγαίνει στην Κομοτηνή, όπου διορίζεται καθηγητής στο Γυμνάσιο της πόλης.


Βασικό κλειδί του μυθιστορήματος και ένα από τα κύρια στοιχεία συνοχής του, παρά το μεγάλο χρονικό εύρος της ιστορίας και την πληθώρα δευτερευόντων προσώπων, είναι ένα αγιορείτικο χειρόγραφο όπου ένα χρονικό της Αλώσεως παραδίδει μια διαφορετική, αντιηρωική εκδοχή για το τέλος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας δεν σκοτώθηκε υπερασπιζόμενος την Πόλη, αλλά διέφυγε με χρυσοπληρωμένο ψαράδικο στο Άγιον Όρος!
Το χειρόγραφο αυτό κληροδοτήθηκε από την οικογένειά του στον Μανόλη, ο οποίος το διαφυλάσσει ευλαβικά και εν τέλει το δίνει στον γιο του Ιωακείμ.
Τη μοναδική φορά -στη διάρκεια σχολικής γιορτής για την 25η Μαρτίου- που θα τολμήσει ο Μανόλης να ψελλίσει ότι το σύμβολο του γένους ενδέχεται να ήταν προδότης, θα το πληρώσει πανάκριβα. Το ίδιο ακριβά θα πληρώσει και το συγχρωτισμό του με το -τόσο οικείο σ' αυτόν- μουσουλμανικό στοιχείο της Θράκης. Οπως και στην περίπτωση του Ισμαήλ, η βία που εισπράττει ο Μανόλης δεν εκτοξεύεται από «προαιώνιους» εχθρούς, αλλά από ομοεθνείς του. Ο λόγος που εκφώνησε θεωρήθηκε αντεθνικός και εκδιώκεται βιαίως (κεφ. 15-16).


Στον επόμενο σταθμό του μυθιστορήματος, ο Μανόλης βρίσκεται στην Αθήνα λίγο πριν να τελειώσει ο Εμφύλιος και ζει από απόσταση ασφαλείας το έντονο πολιτικό κλίμα της εποχής, μέχρι που η ζωή του σημαδεύεται από τη δολοφονία της γυναίκας του, η οποία είχε προδώσει στις αρχές έναν αριστερό συνάδελφο του άντρα της (κεφ. 17-18).

Στον τελευταίο σταθμό του βιβλίου, το 1958, ο Ιωακείμ, ο γιος τού Μανόλη, επιστρέφει από το Λονδίνο, έχοντας γίνει διδάκτορας της Βυζαντινής Ιστορίας με θέμα διατριβής την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Κάνοντας διακοπές στην Αίγινα, με τη συντροφιά των δυο γιων του και μιας μεγάλης παρέας από φίλους και φίλες του, ο μεσήλικας Μανόλης κάνει τον απολογισμό της ζωής του προσμετρώντας κέρδη και απώλειες (κεφ. 19-20).
Στο τέλος του μυθιστορήματος, ο Ιωακείμ διορίζεται επιμελητής στην έδρα της Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αποδεχόμενος δύο όρους: παραδίδει το επίμαχο χειρόγραφο στα χέρια του καθηγητή του και δεσμεύεται ότι δεν θα εκδώσει τη ρηξικέλευθη διατριβή του...


Ο Νίκος Θέμελης διαθέτει αδιαμφισβήτητες αφηγηματικές αρετές. Ο ετεροδιηγητικός και παντογνώστης αφηγητής του αναπτύσσει μια σχεδόν ευθύγραμμη στη χρονική ανέλιξή της ιστορία με λιγοστές αναδρομές που ενισχύουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η στρωτή αφήγηση μοιράζεται ισορροπημένα ανάμεσα στους διαλόγους των προσώπων και την εκτύλιξη της δράσης, από τη μια μεριά, τις περιγραφές του αφηγητή, από την άλλη, περιγραφές που διακρίνονται για την πραγματολογική ενάργειά τους όσον αφορά τις ιστορικές περιστάσεις, τους τόπους, τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, τις συνήθειες των ανθρώπων. Όλες αυτές οι επιλογές ανταποκρίνονται και ικανοποιούν τις προσδοκίες ενός ποικίλου αναγνωστικού κοινού στο οποίο προσφέρεται μια καλογραμμένη ιστορία, με έντονη πλοκή, όπου οι ζωές συγκεκριμένων αληθοφανών ανθρώπων συμπλέκονται με την ιστορική περιπέτεια του τόπου μας. Επίσης, αυτές οι επιλογές οργανώνουν ένα κείμενο που εύκολα μπορεί να μεταφερθεί σε τηλεοπτικό σίριαλ ή κινηματογραφική ταινία.