Η Δύση στα μάτια των άλλων

[ΠΛΑΤΩΝ]

ΔΥΤΙΚΙΣΜΟΣ, Η Δύση στα μάτια των άλλων
Συγγραφείς: Ιan Βuruma, Αvishai Μargalit
Εκδόσεις: Κριτική
Σελίδες: 153
Τιμή: 9-10€


Είναι άραγε η Δύση πηγή όλων των κακών;
Δύο εκλεκτοί διανοητές απαντούν σ' αυτό το ερώτημα με μια θεματολογική επισκόπηση των ιδεολογικών προδρόμων της Αλ Κάιντα, αλλά και των αντιλήψεων που γεννήθηκαν από την απόρριψη της Δύσης.


Πριν από 6 χρόνια (κιόλας), το τρομοκρατικό κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου ταρακούνησε τις ΗΠΑ και τον κόσμο όλο, πυροδοτώντας στρατιωτικές επεμβάσεις (Αφγανιστάν, Ιράκ) αλλά και πλήθος ιδεολογικών διεργασιών.
Το υπό παρουσίαση βιβλίο δύο διανοητών, που πρωτοκυκλοφόρησε το 2004, εντάσσεται σε αυτούς ακριβώς τους προβληματισμούς.

Το βιβλίο είναι αξιοπρόσεκτο και η μετάφραση ικανοποιητική. Πρόκειται για άκρως διαφωτιστική ιστορία των ιδεών, η οποία, αρχίζοντας από τη μήτρα του γερμανικού ρομαντισμού, μας πηγαίνει όχι μόνο στον εθνικοσοσιαλισμό αλλά και σε Ρωσία, Ιαπωνία, Κίνα και στην ενιαία Ινδία-βρετανική αποικία, για να καταλήξει στο Ισλάμ και στους ιδεολογικούς προδρόμους της Αλ Κάιντα.


Η επισκόπηση δεν είναι χρονολογική ή γεωγραφική, αλλά περισσότερο θεματολογική: Ένα ολόκληρο κεφάλαιο μελετάει την εναντίωση στην «αμαρτωλή πόλη», την παραδομένη στο χρήμα και την ηδονή, αναδεικνύοντας συμβολικές συνάφειες ανάμεσα στη βιβλική Βαβυλώνα και τις σύγχρονες κοσμοπολίτικες μεγαλουπόλεις, με κορύφωση τη Νέα Υόρκη. Ειρωνεία της ιστορίας, οι οκσιντενταλιστές επιστρατεύουν την Παλαιά Διαθήκη σε ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα κατ΄ εξοχήν αντισημιτικό: πίσω από τη βέβηλη καπιταλιστική πόλη-πόρνη κρύβονται, υποτίθεται, συνωμοσίες Εβραίων.


Οι συγγραφείς μάς υπενθυμίζουν ακόμα ότι κάπως έτσι καυτηρίαζε και ο Λατίνος Ιουβενάλης τα λάγνα ήθη της αρχαίας Ρώμης, με κύριους υπεύθυνους, τότε, Εβραίους και Έλληνες και των δυο φύλων.
Η διαμάχη της «καλής αγνής» υπαίθρου με την «ανήθικη κακή» πόλη διαπερνά και μιαν εκδοχή του τριτοκοσμικού κομμουνισμού, με σημαντικότερο παράδειγμα την κυκλωτική στρατηγική του Μάο και τραγικότερο τους Ερυθρούς Χμερ και το μίσος τους για την πρωτεύουσα της Καμπότζης Πνομ Πενχ.


Ένα άλλο κεφάλαιο (Ήρωες και έμποροι) αρχίζει με τη δήλωση ενός μαχητή Ταλιμπάν: «Οι Αμερικανοί δεν θα νικήσουν ποτέ, γιατί αυτοί αγαπούν την Πέπσι Κόλα, ενώ εμείς αγαπάμε τον θάνατο».
Ορμώμενοι απ΄ αυτό, οι συγγραφείς καταγίνονται με τέτοιες αντιλήψεις: τον αντι-ηρωισμό και τη μαλθακότητα του σημερινού πολίτη των αστικών δημοκρατιών που ρέπει προς τη μετριότητα, γαντζωμένος στη ζωούλα του και την υλική βολή.
Το βιβλίο παραθέτει ιστορικά παραδείγματα λατρείας θανάτου, της «ευτυχίας ως αυτοθυσίας»: από τους Γερμανούς φοιτητές φιλοσοφίας που πέφτουν ηρωικώς στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέχρι τους υψηλής μόρφωσης Ιάπωνες καμικάζι ή ανθρώπινες τορπίλες του 1943-44: αυτοί είναι τρόπον τινά ιδεολογικοί-ψυχολογικοί πρόδρομοι των πιλότων-μαχητών του Ισλάμ του 2001.


Η «Ρωσική Ψυχή»
Στο κεφάλαιο με τίτλο Δυτικό Πνεύμα δεσπόζει πάλι ο γερμανικός ρομαντισμός και το πώς μεταλαμπαδεύεται στην τσαρική Ρωσία η οποία, ιδίως τον 19ο αιώνα, διχάζεται προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα σε μυστικιστική Ανατολή και ορθολογική Δύση.
Η σλαβόφιλη ιδεολογία γεννάει έννοιες όπως «Ρωσική Ψυχή» σε αντιδιαστολή με το ρασιοναλιστικό πνεύμα της Ευρώπης του Διαφωτισμού, εμπνέοντας μάλιστα μεγάλους συγγραφείς.
Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο (Η Οργή του Θεού) εστιάζει στο Ισλάμ και στους πρώτους ισλαμιστές διανοητές, πολλοί από τους οποίους έζησαν στη Δύση για να την απορρίψουν και να τη μισήσουν, στη συνέχεια.
Οι συγγραφείς υπογραμμίζουν τις μανιχαϊστικές αναγνώσεις του Κορανίου που κηρύσσουν «ιερό πόλεμο» κατά της ειδωλολατρίας: σύγχρονος ψεύτικος θεός δεν είναι άλλος από το χρήμα -εξ ου και ευφάνταστες αναλογίες με τον μαρξιστικό φετιχισμό του εμπορεύματος. Σκιαγραφούν την πνευματική πορεία σημαντικών ισλαμιστών στοχαστών της Αιγύπτου, του Ιράν και του Πακιστάν. Αυτοί διαμόρφωσαν το σημερινό επαναστατικό και φανατικά αντι-δημοκρατικό Ισλάμ, που βλέπει τον κόσμο όλο ως πεδίο ιερού πολέμου και εναντιώνεται σε κάθε εκσυγχρονισμό, καπιταλιστικό ή κρατικο-σοσιαλιστικό (Κεμάλ, Σάχης, Νάσερ).
Το βιβλίο δεν παραλείπει να αναφερθεί στο ζήτημα της σεξουαλικότητας και της θέσης της γυναίκας, σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο (σαρία), σαν κατ΄ εξοχήν εκδήλωση της μη διάκρισης ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας.


Στο τελευταίο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στον ιδεαλισμό των πρώτων σιωνιστών: έβλεπαν τη Νέα Ιερουσαλήμ σαν «ουτοπικό τόπο» ειρηνικής συνύπαρξης και οικονομικής ανάπτυξης Εβραίων και Αράβων, που από κοινού θα απολάμβαναν τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας. Το βιβλίο κλείνει με μια κριτική στον χριστιανικό φονταμενταλισμό των σημερινών υπερσυντηρητικών ΗΠΑ: «Μπορεί να νοσήσουμε κι εμείς αν υποκύψουμε στον πειρασμό να πολεμήσουμε τη φωτιά με τη φωτιά, τον ισλαμισμό με τις δικές μας μορφές αυταρχικότητας. Οι θρησκευτικές αρχές, ιδίως στις ΗΠΑ, ήδη αποκτούν επικίνδυνη επιρροή στη διακυβέρνηση της χώρας».

Έχουμε να κάνουμε με ένα εξόχως ενδιαφέρον σύντομο βιβλίο, αποκαλυπτικό όχι μόνο «οκσιντενταλιστικών» ρευμάτων σκέψης, νοοτροπιών και ιδεοληψιών, αλλά και της κατάστασης των πραγμάτων στην αμερικανική φιλελεύθερη-προοδευτική διανόηση.

[Xouanita]

Θα το αγοράσω οπωσδήποτε! Αναρωτιέμαι αν οι συγγραφείς καταφέρνουν να βλέπουν τα πράγματα με ματιά αντικειμενική (οσο αυτό είναι εφικτό), χωρίς να παίρνουν ξεκάθαρη θέση υπερ ή κατά των Αμερικανικών προτύπων και της εγκυβωτισμένης σκέψης των Αμερικανών. Τα καταφέρνει να μη γίνει ένα μανιφέστο ενάντια στο Ισλαμ?
Θα ηθελα να το διαβάσω γιατί φαίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρον.