Χαρίλαος Τρικούπης

[ΠΛΑΤΩΝ]

O Χαρίλαος Τρικούπης ήταν Έλληνας διπλωμάτης, πολιτικός και Πρωθυπουργός, κορυφαία πολιτική προσωπικότητα του 19ου αιώνα και από τους σημαντικότερους πολιτικούς της νεώτερης Ελλάδας.
Γεννήθηκε στο Ναύπλιο στις 11 Ιουλίου 1832 και καταγόταν απο την ιστορική οικογένεια Τρικούπη του Μεσολογγίου και την οικογένεια Καρατζά της Κωνσταντινούπολης. Ήταν γιός του πολιτικού και ιστορικού Σπυρίδωνα Τρικούπη και της Αικατερίνης Μαυροκορδάτου, αδελφής του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στο Ναύπλιο και στη συνέχεια φοίτησε στο Γυμνάσιο της Αθήνας. Σπούδασε 3 χρόνια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συμπλήρωσε τις σπουδές του στο Παρίσι, όπου αναγορεύθηκε Διδάκτωρ Νομικής.


Από το 1853 έως το 1864 ο Τρικούπης υπηρέτησε στο Διπλωματικό Σώμα. Αρχικά χρημάτισε ιδιαίτερος γραμματέας του πατέρα του, πρέσβη στο Λονδίνο. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Γηραιά Αλβιόνα έλαβε πολύτιμα μαθήματα για τον τρόπο λειτουργίας του πολιτικού συστήματος της Μεγάλης Βρετανίας, τα οποία του φάνηκαν ιδιαιτέρως χρήσιμα, όταν αποφάσισε να ασχοληθεί με την πολιτική.
Το 1862 αποσυρθέντος του πατέρα του ανέλαβε ως επιτετραμμένος της πρεσβείας. Αν και η διπλωματική σταδιοδρομία του υπήρξε βραχεία, εν τούτοις διακρίθηκε για την απαράμιλλη δεξιοτεχνία του κατά τις διαπραγματεύσεις με την αγγλική κυβέρνηση, ως πληρεξούσιος της Ελληνικής κυβέρνησης, στη σχετική συνθήκη της παραχώρησης των Ιονίων νήσων στην Ελλάδα, που υπογράφηκε στις 16 Μαρτίου 1864.


Το 1864 παραιτήθηκε απο την διπλωματική υπηρεσία για να συμμετάσχει στις εκλογές. Το 1865 εκλέχτηκε βουλευτής Μεσολογγίου και το 1866 ανέλαβε την θέση του υπουργού Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, σε μια δύσκολη περίοδο καθώς είχε ξεσπάσει η Κρητική Επανάσταση. Ο Τρικούπης ήταν μόλις 33 ετών.
Από τις πρώτες μέρες του στην κυβέρνηση φρόντισε να αποκαταστήσει το κύρος του κράτους απέναντι στους ξένους. Ως νέος Υπουργός Εξωτερικών δεν επισκέφθηκε πρώτος τους ξένους πρεσβευτές στην Αθήνα, αλλά απαίτησε να τον επισκεφθούν αυτοί πρώτοι. Διαμόρφωσε, έτσι, μία εθιμοτυπία, που ισχύει απαρέγκλιτα μέχρι σήμερα. Το 1867 υπέγραψε σύμφωνο αμυντικής συνεργασίας με τον ηγεμόνα Μιχαήλ της Σερβίας αλλά στους επόμενους μήνες ήρθε σε διάσταση απόψεων με τον Βασιλιά Γεώργιο Α΄ και απομακρύνθηκε από την κυβέρνηση. Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου δεν μακροημέρευσε και κατέρρευσε λόγω του Κρητικού Ζητήματος.

Για 4 χρόνια ο Τρικούπης πολιτεύτηκε (1868-1872) ανεξάρτητα από τα κόμματα που υπήρχαν. Το 1872 ίδρυσε το «Πέμπτο κόμμα», το πρώτο κόμμα αρχών στην ελληνική πολιτική ιστορία, στο οποίο συγκεντρώθηκαν οι πιο φιλελεύθερες και προοδευτικές προσωπικότητες της εποχής. Μέσω του δικομματισμού ο νέος πολιτικός σχηματισμός πρεσβεύει τον αστικό εκσυγχρονισμό της χώρας.


Μετά την αποτυχία του στις εκλογές του 1874 (23 Ιουνίου) και την έκταση των ακροτήτων του Δημητρίου Βούλγαρη έγραψε στην εφημερίδα ''Καιροί'' (29 Ιουνίου 1874) το περίφημο άρθρο «Τις πταίει». Ο Τρικούπης στηλιτεύει τις βασιλικές ραδιουργίες και κατηγορεί τον Γεώργιο Α' για τον τρόπο που ασκεί τα καθήκοντά του, παρακάμπτοντας το κοινοβούλιο, με διορισμό Υπουργών από τη μειοψηφία.
Προτείνει στον ανώτατο άρχοντα να διορίζει ως πρωθυπουργό τον αρχηγό του πλειοψηφούντος κόμματος, που θα έχει τη στήριξη της Βουλής. Είναι η λεγόμενη ''αρχή της δεδηλωμένης'', που θα επιβληθεί από τον Τρικούπη ένα χρόνο αργότερα και η οποία θα περιβληθεί με συνταγματική ισχύ το 1927. Το άρθρο προκάλεσε αντιδράσεις, ο Τρικούπης προφυλακίστηκε για ένα 24ωρο, αλλά έγινε γνωστός στο Πανελλήνιο.

Στις 27 Απριλίου 1875 πήρε εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση απο την οποία όμως παραιτήθηκε αφού έχασε στις εκλογές απο τον πολιτικό του μέντορα Αλέξανδρο Κουμουνδούρο. Το 1877 ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών στην οικουμενική κυβέρνηση Κανάρη.
Το 1880 κατάφερε να κερδίσει τις εκλογές και έθεσε σε εφαρμογή ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Καταργήθηκε ο φόρος της δεκάτης στα δημητριακά προϊόντα και αντικαταστάθηκε με τον φόρο επί των αροτριώντων κτηνών. Επίσης μείωσε την στρατιωτική θητεία σε ένα έτος αντί τριών που ήταν μέχρι τότε. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους παραιτήθηκε.


Επανήλθε στην πρωθυπουργία το Μάρτιο του 1882. Με την κυβέρνηση που συγκρότησε αναδιοργάνωσε την αστυνομία, την αγροφυλακή και την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Θέσπισε νόμους για προσόντα, μονιμότητα και προαγωγή δημοσίων υπαλλήλων και αποφάσισε την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας.
Στην επόμενη διακυβέρνησή του (1886-1890) μείωσε τον αριθμό των βουλευτών από 240 σε 150 (το κατώτατο όριο που προέβλεπε τότε το Σύνταγμα) και επίσης ενίσχυσε το Βασιλικό Ναυτικό με παραγγελία τριών μεγάλων πλοίων, των θωρηκτών Ύδρα, Σπέτσαι και Ψαρά, για την χρηματοδότηση των οποίων αναγκάστηκε να πάρει και άλλο ένα δάνειο ενώ επέβαλε και φόρο επί των οικοδομών.


Ο Τρικούπης έχασε τις εκλογές του 1890, ωστόσο ξαναέγινε πρωθυπουργός το 1893 συνεχίζοντας το έργο του. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 1882 υπήρχαν σε λειτουργία μόνο 9 περίπου χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεαν την Αθήνα (Θησείο) με το επίνειό της, τον Πειραιά, το 1893 λειτουργούσαν 914 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών και άλλα 490 ήταν υπό κατασκευή. Για την χρηματοδότηση των έργων πήρε δυο μεγάλα δάνεια και επέβαλε φορολογία στον καπνό και στο κρασί. Η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου επετεύχθη χάρη στον Τρικούπη, ο οποίος και την εγκαινίασε το 1893. Επίσης έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη της παιδείας.


Ο Χαρίλαος Τρικούπης επιδίωξε έναν ιδιαίτερα αισιόδοξο εκσυχρονισμό, ο οποίος παρουσίασε πάντως προβλήματα καθώς οι αλλαγές δεν βρήκαν πρόσφορο έδαφος λόγω της προβληματικής ελληνικής οικονομίας και του συντηρητικού πνεύματος της εποχής. Χαρακτηριστικός πολιτικάντης αντίπαλος στην εποχή του ήταν ο Τσελεπίτσαρης που διοργάνωνε πορείες με εναντίον του Τρικούπη συνθήματα.
Χαρακτηριστικό της προοδευτικότητάς του είναι το παράτολμο, για την εποχή του, όραμά του για την ζεύξη του στενού Ρίου-Αντιρρίου, ιδέα που υλοποιήθηκε πάνω από έναν αιώνα αργότερα, το 2004, με την κατασκευή της Γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου, στην οποία δόθηκε το όνομά του στις 25 Μαΐου 2007.

Όμως η τελευταία περίοδος της πρωθυπουργίας του έληξε άδοξα. Η πρωτόγονη οικονομία της εποχής δεν άντεξε το φιλόδοξο πρόγραμμά του. Ο ίδιος προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στο λαό, λόγω της φορολογικής του πολιτικής. ''Φορομπήχτης'' και ''Πετρέλαιος'' ήταν δύο από τα προσωνύμια που του κόλλησε ο Τύπος. Τελικά η χώρα δεν μπόρεσε να αποπληρώσει τα δυσβάστακτα χρέη της.


Η Βουλή κήρυξε χρεοστάσιο το 1893 και ο Τρικούπης, συνοψίζοντας το οικονομικό δράμα της Ελλάδας, αναγκάστηκε να αναφωνήσει από το βήμα της Βουλής την περίφημη φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», αναφερόμενος στην πτώχευση που κήρυξε η χώρα και η οποία επέφερε την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, με τα γνωστά μονοπώλια στο οινόπνευμα, στα σπίρτα κ.λπ., οι επιπτώσεις του οποίου έφτασαν μέχρι την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ.

Στις εκλογές της 16ης Απριλίου 1895 το κόμμα του παθαίνει πανωλεθρία και ο ίδιος απέτυχε να εκλεγεί βουλευτής χάνοντας την έδρα του για 4 ψήφους από τον άσημο Γουλιμή. Αποχώρησε από την πολιτική γεμάτος πίκρα, με την κλασσική φράση ''Ανθ' ημών Γουλιμής... Καληνύχτα σας!''.
Στη συνέχεια αυτοεξορίστηκε στις Κάννες της Γαλλίας, αλλά η απουσία του από τα πολιτικά πράγματα ήταν εμφανής. Το 1896, οι πολιτικοί του φίλοι τον έβαλαν υποψήφιο χωρίς την θέλησή του στις αναπληρωματικές εκλογές στην επαρχία Βάλτου και εκλέχτηκε σχεδόν παμψηφεί στις 17 Μαρτίου 1896. Όμως, πέντε μέρες αργότερα η Ελλάδα μαθαίνει εμβρόντητη ότι ο Τρικούπης ασθενεί βαρέως στις Κάννες.

Στις 30 Μαρτίου άφησε την τελευταία του πνοή, σε ηλικία 64 ετών, την ώρα που η Αθήνα φιλοξενούσε τους Α' Ολυμπιακούς Αγώνες. Η σορός του έφτασε στον Πειραιά στις 9 Απριλίου και εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής. Ετάφη χωρίς επισημότητες, όπως το είχε ζητήσει, στον οικογενειακό τάφο των Τρικούπηδων στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.